سوره مجادله
مجادله به معني جدل يا جدال، گفتگوي همراه با ستيزه جويي به جهت غلبه در بحث مي‌باشد.[1]
مفهوم کلي سوره
يادآورى ايمان و شرايط آن؛
اصلاح فرهنگ زمانه و مبارزه با خرافات؛
آداب مجالست و منع نجوا كردن؛
حزب اللَّه و حزب شيطان.[2]
اسامي سوره
مجادله، ظهار، قد سمع.[3]
علت نامگذاري
«سوره مجادله»؛ اسم مجادله از آيه اول اين سوره گرفته شده است که در آن به مجادله زني با پيامبر درباره شوهرش اشاره مي کند.
«سوره ظهار»؛ به خاطر نقل جرياني در مورد ظهار که نوعي طلاق در دوران جاهلي بود و همچنين نقل احکام و تبعات آن، سوره ظهار نام گرفته است.
«سوره قد سمع»؛ به خاطر شروع سوره با عبارت «قد سمع» سوره مجادله به اين نام هم مشهور شده است.[4]
تعداد آيات
سوره مجادله بيست‌ودو آيه دارد.[5]
تعداد کلمات
سوره مجادله چهارصدوهفتادوسه کلمه دارد.[6] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره مجادله هزاروهفتصدونودودو حرف دارد.[7] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه ها
اهداف اساسى سوره مجادله عبارت‌اند از:
1. يادآوردى ايمان و شرايط آن؛
2. تأديب مسلمانان به آداب اسلامى؛
3. مبارزه با خرافات و اصلاح فرهنگ زمانه (فرهنگ جاهلى عرب)؛
4. تعيين مرز مؤمنان و منافقان؛
5. يادآورى قيامت.[8]
محتوا و موضوعات
مجموع بحثهاى سوره مجادله را مى‌توان در سه بخش خلاصه كرد:
در بخش اول سخن از حكم ظهار مى‌گويد كه در جاهليت نوعى طلاق و جدايى دائمى محسوب مى‌شد، و اسلام آن را تعديل كرد و در مسير صحيح قرار داد؛
در بخش ديگرى يك سلسله دستورها درباره آداب مجالست از جمله منع از نجوى (سخنان در گوشى) و همچنين جا دادن به كسانى كه تازه وارد مجلس مى‌شوند؛
در آخرين بخش، بحث گويا و مشروح و كوبنده‌اى درباره منافقان، و آنها كه ظاهرا دم از اسلام مى‌زدند اما با دشمنان اسلام سر و سر داشتند، مطرح كرده، مسلمانان راستين را از ورود در حزب شياطين و منافقين بر حذر مى‌دارد و آنها را به رعايت حب فى اللَّه و بغض فى اللَّه و ملحق شدن به حزب اللَّه دعوت مى‌كند.[9]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابى‌بن‌كعب گويد: رسول خدا صلي‌الله‌عليه‌وآله فرمود: « كسى كه سوره مجادله را قرائت كند در روز قيامت از حزب‌اللَّه نوشته شود».[10]
محل نزول
سوره مجادله در مدينه بر پيامبر اسلام صلى‌الله‌عليه‌وآله نازل شده است.[11]
زمان نزول
تاريخ نزول سوره مجادله در سال ششم هجرى (ما بين صلح حديبيه و جنگ تبوك) است و بعد از سوره منافقون نازل شده است.[12]
فضاي نزول
سوره مجادله در مدينه نازل شده است و با توجه به فضاي سوره هاي مدني اين سوره هم به احکام و آداب مي‌پردازد، و لکن احکام خاصي که در اين سوره مطرح شده است مربوط به ظهار و احکام آن است. ظهار نوعي طلاق در زمان جاهليت بود که مرد با گفتن عبارت «ظهرک کظهر امي» زنش را بر خود حرام مي‌کرد. وقوع اين نوع ظهار در بين خانواده‌اي از مسلمانان و شکايت آن زن به پيامبر اسلام صلي‌الله‌عليه‌وآله سبب نزول آيات ابتدايي اين سوره مي‌باشد. البته در ادامه حال كسانى را كه خدا و رسول را دشمن مى‌دارند بازگو مى‌نمايد. آن گاه به جريان تبانى بر عليه پيامبر مى‌پردازد. در قسمت چهارم ادب جلوس در مجالس را روشن مى‌كند، در نوبت پنجم حضور در محضر رسول اللَّه صلى‌الله‌عليه‌وآله و وجوب صدقه و نسخ آن بيان مى‌شود.
آن گاه به حال منافقان مى‌پردازد كه با كفار عليه مؤمنان همكارى مى‌كردند و در آخر مى‌فرمايد: عامل اتحاد، و جدايى مكتب و عقيده است، مؤمن دشمن كافر است و لو پدر و مادرش بوده باشد، بنابراين معلوم مى‌شود كه علل متعدد و مناسبت‌هاي مختلف سبب نزول سوره بوده است.[13]
ترتيب در مصحف
سوره مجادله پنجاه‌وهشتمين سوره در چينش كنونى قرآن است.[14]
ترتيب بر اساس نزول
سوره مجادله صدوششمين سوره در ترتيب نزول مي باشد و بعد از سوره منافقون نازل شده است.[15] (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلي
چون خداوند سبحان سوره حديد را به ذكر فضل خود و بندگان منتخب خودش پايان داد سوره مجادله را بذكر بيان فضل خدا در اجابت دعوت ها شروع کرد چنانچه دعاي زن شکايت کننده از شوهرش را اجابت نمود.[16]
ويژگي
سوره مجادله از سور ممتحنات مي باشد.
آيه معروف نجوي آيه دوازده سوره مجادله است که درباره صدقه دادن به هنگام سخن گفتن خصوصى با پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله نازل شده است و تنها كسى كه به اين آيه عمل كرد، على عليه‌السلام بود.[17]
[1]ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، ج1، ص 385
[2]تفسير قرآن مهر، ج20، ص 243
[3]همان، ص 245
[4]همان، با اندکي تصرف
[5]الکشف و البيان، ج9، ص252
[6]همان
[7]همان
[8]تفسير قرآن مهر، ج20، ص 246-245
[9]تفسير نمونه، ج23، ص 403
[10]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج24، ص 258
[11]همان
[12]حجةالتفاسير و بلاغ‌الإكسير، مقدمه‌اول، ص 28
[13]تفسير احسن‌الحديث، ج11، ص 49 با تغيير و تصرف
[14]تفسير قرآن مهر، ج20، ص 245
[15]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص137
[16]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج24، ص 258 با اندکي تصرف در عبارات
[17]تفسير قرآن مهر، ج20، ص 245