سوره حشر
حشر به معني جمع کردن،... در مجمع ذيل آيه 202 از سوره بقره گفته: حشر گرد آوردن قوم است به يک مكان ... اصل باب از جمع شدن است.[1]
مفهوم کلي سوره
معرفى خدا از طريق نام‌ها و صفات نيكو؛
بيان احكام و مقررات جنگ در اسلام؛
خطر يهود و منافقان و پيوند آنها بر ضد اسلام؛
فراموشى خدا و پيامدهاى آن؛
تسبيح عمومى موجودات؛
تأثير قرآن در پاكسازى روح و جان آدمى.[2]
اسامي سوره
حشر، بني نضير.[3]
علت نامگذاري
«سوره حشر» و «سوره بني نضير»؛ اين نام‌ها از آي? دوم اين سوره برگرفته شده كه در آن از «حشر» يعنى گردآمدن مسلمانان براى تبعيد يهوديان «بني‌نضير» سخن گفته شده است.[4]
تعداد آيات
سوره حشر بيست‌وچهار آيه دارد.[5]
تعداد کلمات
سوره حشر چهارصدوچهل‌وپنج کلمه دارد.[6] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره حشر هزارونهصدوسيزده حرف دارد.[7] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه ها
اهداف سوره حشر عبارت‌اند از:
1. تذكر صفات و اسماى نيكوى خدا؛
2. يادآورى معاد؛
3. بيان احكام و مقررات جنگ؛
4. بيان پيوندهاى پنهان منافقان و يهوديان.[8]
محتوا و موضوعات
محتواى سوره حشر را مى‌توان در شش بخش خلاصه كرد:
در بخش اول كه تنها يك آيه است و مقدمه‌اى براى مباحث مختلف اين سوره محسوب مى‌شود سخن از تسبيح و تنزيه عمومى موجودات در برابر خداوند عظيم و حكيم است.
در بخش دوم كه از آيه دوم تا آيه دهم (مجموعا نه آيه) است ماجراى درگيرى مسلمان را با يهود پيمان‌شكن مدينه بازگو مى‌كند.
در بخش سوم كه از آيه يازدهم تا هفدهم را تشكيل مى‌دهد داستان منافقان مدينه آمده است كه با يهود در اين برنامه همكارى نزديك داشتند.
بخش چهارم كه چند آيه بيشتر نيست مشتمل بر يك سلسله اندرزها و نصايح كلى نسبت به عموم مسلمانان است و در حقيقت به منزله نتيجه‌گيرى از ماجراهاى فوق مى‌باشد.
بخش پنجم كه فقط يك آيه است (آيه بيست‌ويکم) توصيف بليغى است از قرآن مجيد و بيان تاثير آن در پاكسازى روح و جان.
و بالآخره در بخش ششم كه آخرين بخش اين سوره است و از آيه بيست‌ودوم شروع و به بيست‌وچهارم ختم مى‌شود قسمت مهمى از اوصاف جمال و جلال خدا و اسماء حسناى او را بر مى‌شمرد كه به انسان در طريق معرفة اللَّه كمك شايان مى‌كند.[9]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابى‌بن‌كعب گويد: پيامبر خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: «كسى كه سوره حشر را بخواند باقى نماند بهشتى و نه دوزخى و نه عرشى و نه كرسى و نه حجابى و نه هفت آسمان و نه زمين‌هاى هفتگانه و نه حشره‌اى و نه بادى و نه پرونده و نه درختى و نه جنبنده‌اى و نه خورشيد و ماهى و نه فرشتگان مگر آنكه صلوات بر او فرستاده و و براي او استغفار كنند و اگر آن روز و شبش بميرد شهيد مرده است».
از ابوسعيدمكارى از امام صادق عليه‌السلام روايت شده كه فرمود: «كسى كه وقت شب شود و سوره الرحمن و حشر را قرائت كند خداوند فرشته‌اى را به خانه او پاسدار و موكّل فرمايد تا با شمشير كشيده‌اش او را پاسبانى كند تا صبح شود».[10]
محل نزول
سوره حشر در مدينه بر پيامبر اسلام صلى‌الله‌عليه‌وآله نازل شده است.[11]
زمان نزول
تاريخ نزول سوره حشر در سال چهارم هجرى (ما بين جنگ بدر و صلح حديبيه) است و بعد از سوره بينه نازل شده است.[12]
فضاي نزول
[سوره حشردر فضاي غزوه بني‌النضير و بعد از آن جنگ نازل شده است] و به داستان يهوديان بنى‌النضير اشاره دارد كه به خاطر نقض پيمانى كه با مسلمين بسته بودند محكوم به جلاى وطن شدند. و نيز به اين قسمت از داستان اشاره دارد كه سبب نقض عهدشان اين بود كه منافقان به ايشان وعده دادند كه اگر نقض عهد كنيد ما شما را يارى مى‌كنيم، ولى همين كه ايشان نقض عهد كردند، منافقين به وعده‌اى كه داده بودند وفا ننمودند. و در ضمن اين اشارات مطالبى ديگر نيز در اين سوره آمده، و از آن جمله مساله حكم غنيمت بنى‌النضير است.[13]
ترتيب در مصحف
سوره حشر پنجاه‌ونهمين سوره در چينش كنونى قرآن به شمار مي آيد.[14]
ترتيب بر اساس نزول
سوره حشر صدو يکمين سوره قرآن در ترتيب نزول مي باشد و بعد از سوره بيّنه نازل شده است.[15] (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلي
وقتي خداوند سبحان سوره مجادله را به ذكر حزب شيطان و حزب خدا پايان داد سوره حشر را به شكست دادن حزب شيطان افتتاح نمود و آنچه كه به ايشان از زيان و ذلّت اخراجشان رسيد، و اينکه خدا اهل ايمان از حزب خودش را ياري مي کند.[16]
ويژگي
سوره حشر از سور ممتحنات مي باشد.
نام سوره حشر از آي? دوم آن گرفته شده كه سخن از حشر يعنى اجتماع يهود براى كوچ كردن از مدينه، و يا حشر مسلمين براى بيرون راندن آنها به ميان آمده است، و از اينجا روشن مى‌شود كه اين حشر ارتباطى با حشر در قيامت ندارد.
همچنين اين سوره يكى از سوره‌هاى مسبحات است، كه با تسبيح خداوند شروع شده، و اتفاقا پايان آن نيز با تسبيح الهى است.[17]
[1]قاموس قرآن، ج2، ص 144
[2]تفسير قرآن مهر، ج20، ص 277
[3]تفسير قرآن مهر، ج20، ص 279
[4]همان
[5]الکشف و البيان، ج9، ص266
[6]همان
[7]همان
[8]تفسير قرآن مهر، ج20، ص 279
[9]تفسير نمونه، ج23، ص 479
[10]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج24، ص 305-304
[11]همان، ص 304
[12]حجةالتفاسير و بلاغ‌الإكسير، مقدمه‌اول، ص 28
[13]ترجمه تفسير الميزان، ج19، ص 348
[14]تفسير قرآن مهر، ج20، ص 279
[15]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص137
[16]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج24، ص 305 با اندکي تغيير در عبارات
[17]تفسير نمونه، ج23، ص 480