سوره حديد
حديد به معني آهن است و به معني چشم تيزبين هم آمده است.[1]
مفهوم کلي سوره
معرفى خدا و صفات او؛
تشويق به نيكوكارى؛
تشويق به جهاد؛
عدالت اجتماعى هدف پيامبران؛
ظلمت‌زدايى هدف نزول قرآن.[2]
اسامي سوره
حديد
علت نامگذاري
«سوره حديد»؛ تنها نام اين سوره، حديد (آهن) است و از آيه بيست‌وپنجم اين سوره گرفته شده كه در قرآن از آهن و منافع آن ياد مى‌شود.[3]
تعداد آيات
سوره حديد بيست‌ونه آيه دارد.[4]
تعداد کلمات
سوره حديد پانصدوچهل‌وچهار کلمه دارد.[5] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره حديد دوهزاروچهارصدوهفتادوشش حرف دارد.[6] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه ها
اساسى‌ترين اهداف سوره حديد عبارت‌اند از:
1. ياد آورى خدا و صفات او؛
2. تشويق به نيكوكارى با وعده‌هاى اخروى؛
3. فراخوان عمومى به ايمان.[7]
محتوا و موضوعات
محتواى سوره حديد را به هفت بخش مى‌توان تقسيم كرد:
آيات نخستين سوره بحث جامع و جالبى پيرامون توحيد و صفات خدا دارد و در حدود بيست صفت از صفات الهى در آن منعكس است كه درك آنها انسان را در سطح بالاى معرفت الهى قرار مى‌دهد؛
بخش ديگرى از عظمت قرآن - اين نور الهى كه در ظلمات شرك تابيد - سخن مى‌گويد؛
در بخش سوم از وضع مؤمنان و منافقان در قيامت كه گروه اول در پرتو نور ايمان راه خود را به سوى بهشت مى‌گشايند، و گروه دوم در ظلمات شرك و كفر مى‌مانند، بحث مى‌كند؛
و به اين ترتيب اصول سه‌گانه اسلام يعنى توحيد و نبوت و معاد در اين سوره به خوبى منعكس است؛
در بخش ديگرى دعوت به ايمان و خروج از شرك، و سرنوشت جمعى از اقوام كافر پيشين منعكس شده است؛
بخش مهمى از اين سوره پيرامون انفاق در راه خدا و مخصوصا براى تقويت پايه‌هاى جهاد فى سبيل اللَّه، و بى‌ارزش بودن اموال دنيا مى‌باشد؛
در بخشى كوتاه، اما گويا و مستدل، سخن از عدالت اجتماعى به ميان آمده كه يكى از اهداف مهم انبيا است؛
و بالآخره در بخش ديگرى مساله رهبانيت و انزواى اجتماعى مورد مذمت قرار گرفته، و جدايى خط اسلام از آن مشخص شده است.[8]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابى‌بن‌كعب از پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله روايت كرده كه فرمودند: «هر كس سوره حديد را بخواند از كسانى كه ايمان بخدا و پيامبران او آورده‌اند نوشته مي‌شود».
عرباض‌بن‌ساريه گويد كه پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله قبل از آنكه بخوابد مسبحات را مي‌خواند و مي‌فرمود در آنها آيه‌اى هست كه از هزار آيه افضل است[9] و عمربن‌شمر از جابربن‌يزيد جعفى از امام باقر عليه‌السلام روايت كرده كه فرمود: «كسى كه تمام مسبحات را پيش از خوابيدن بخواند نميرد تا اينكه حضرت قائم عليه‌السلام را درک کند و اگر بميرد در جوار حضرت رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله خواهد بود».
حسين‌بن ابى‌العلاء از امام صادق عليه‌السلام روايت كرده كه فرمود: «هر كس كه سوره حديد و مجادله را در نماز واجب بخواند و آن را ادامه دهد خداوند ابدا او را عذاب نكند تا بميرد و در خودش و خاندانش ابدا بدى نبيند و هيچ بيمارى به بدنش نرسد».[10]
محل نزول
سوره حديد در مدينه بر پيامبر اسلام صلى‌الله‌عليه‌وآله نازل شده است.[11]
زمان نزول
تاريخ نزول سوره حديد ما بين صلح حديبيه و غزو? تبوک مي‌باشد.[12]
فضاي نزول
سوره حديد در زماني نازل شده است که بسياري از مسلمانان وضع مالي خوبي نداشتند به همين خاطر و به جهت القائات منافقان از انفاق و قرض‌الحسنه خودداري مي‌کردند. خداوند متعال در اين سوره ضمن تشويق مسلمانان به انفاق، قرض‌الحسنه را به مثابه قرض به خداوند معرفي مي‌کند، قرضي با ثواب بسيار زياد و چندين برابر شدن مال به خداوندي که هرگز از وعده هاي خودش تخلف نمي‌کند. البته در ابتداي سوره به جهت عدم توهم احتياج خدا به قرض‌الحسنه، در ضمن آياتي، بي‌نيازي خداوند را از امور و ماديات دنيوي متذکر مي‌گردد.
ترتيب در مصحف
سوره حديد پنجاه‌وهفتمين سوره در چينش كنونى قرآن به شمار مي آيد.[13]
ترتيب بر اساس نزول
سوره حديد نودوچهارمين سوره در ترتيب نزول مي باشد و بعد از سوره زلزال نازل شده است.[14] (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلي
چون خداوند سبحان سوره واقعه را به تسبيح پايان داد، سوره حديد را به تسبيح افتتاح نمود و آن را به دلائلى كه موجب تسبيح است تعقيب نمود.[15]
ويژگي
سوره حديد از سور مسبحات مي باشد[16] و همچنين جزو سور ممتحنات نيز مي باشد.[17]
آيات ابتدايي سوره حديد داراي معارف بسيار بلند خداشناسي و نشانه اعجازآميزي بر حقانيت نبوت است. در حديثى از امام سجاد عليه‌السلام روايت شده كه خداوند متعال مى‌دانست كه در آخرالزمان، مردمى مى‌آيند كه ژرف‌انديشى مى‌كنند، از اين رو سوره توحيد و آيات آغاز سوره حديد را (تا آخر آيه‌ى ششم) فروفرستاد.[18]
[1]قاموس قرآن، ج2، ص 112
[2]تفسير قرآن مهر، ج20، ص 187
[3]همان، ص 189
[4]الکشف و البيان، ج9، ص227
[5]همان
[6]همان
[7]تفسير قرآن مهر، ج20، ص 190-189
[8]تفسير نمونه، ج23، ص 292-291
[9]مسبحات سوره‌هايى است كه اوّل آن سبح يا يسبّح باشد و آن 6 سوره است: 1- سوره حديد 2- سوره حشر 3- سوره صف 4- سوره جمعه 5- سوره تغابن 6- سوره سبّح باسم ربّك الاعلى.
[10]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج24، ص 195-194
[11]همان، ص 194
[12]الموسوعة القرآنية، خصائص السور، ج9، ص 141
[13]تفسير قرآن مهر، ج20، ص 189
[14]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص137
[15]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج24، ص 195
[16]غرائب القرآن و رغائب الفرقان، ج1، ص 34
[17]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص313
[18]تفسير قرآن مهر، ج20، ص191 به نقل از تفسير نور الثقلين ج5، ص321