سوره نبأ
نبأ به معني خبري كه داراى فائده بزرگ و مفيد علم يا ظنّ است، و به خبر نبأ نگويند مگر آنكه اين سه امر را داشته باشد و خبري كه آنرا نبأ گويند حقش آن است كه از كذب عارى باشد مثل خبر متواتر و خبر خدا و رسول.[1]
مفهوم کلي سوره
رستاخيز و نشانه‌هاى آن؛
نام? اعمال و تجسّم آنها.[2]
اسامي سوره
نبأ، عمّ، عمّ يتسائلون، تساؤل، معصرات.[3]
علت نام‌گذاري
«سوره نبأ»؛ اين نام برگرفته از آيه دوم اين سوره مي‌باشد که از خبري عظيم مي‌پرسد.
«سوره عم» و «سوره عم يتسائلون»؛ اين دو نام برگرفته از عبارت آغازين سوره مي‌باشد که معمولا در روايات هم به اين اسم آمده است.[4]
«سوره تساؤل»؛ به معني سؤال از همديگر است که از آي? اول اين سوره گرفته شده است.
«سوره معصرات»؛ به معناي متراکم و فشارآورنده است که از آي? چهاردهم اين سوره گرفته شده است.[5]
تعداد آيات
سوره نبأ چهل آيه دارد.[6]
تعداد کلمات
سوره نبأ صدوهفتادوسه کلمه دارد.[7] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره نبأ هفتصدوهفتاد حرف دارد.[8] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه ها
محورى‌ترين هدف سوره نبأ تبيين مسئل? معاد است.[9]
محتوا و موضوعات
محتواى سوره نبأ را مى‌توان در چند بخش خلاصه كرد.
سؤالى كه در آغاز سوره از حادثه بزرگ (نبا عظيم) يعنى روز قيامت مطرح شده است؛
سپس به بيان نمونه‌هايى از مظاهر قدرت خداوند در آسمان و زمين و زندگى انسانها و مواهب آن- به عنوان دليلى بر امكان معاد و رستاخيز- مى‌پردازد؛
در بخش ديگرى قسمتى از نشانه‌هاى آغاز رستاخيز را بيان مى‌کند؛
در بخش ديگرى گوشه‌اى از عذاب‌هاى دردناك طغيانگران را و به دنبال آن قسمتى از نعمتها و مواهب شوق‌انگيز بهشتى را شرح مى‌دهد؛
سرانجام با انذار شديدى از عذاب قريب، و سپس ذكر سرنوشت غم‌انگيز كافران سوره پايان مى‌گيرد.[10]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابى‌بن‌كعب از پيامبر صلى‌الله‌عليه‌و‌آله روايت كرده كه: «هر كس سوره عَمَّ يَتَساءَلُونَ را قرائت كند خداوند در روز قيامت او را از شراب‌هاى خنك بهشتى سيراب نمايد».
از امام صادق عليه‌السلام روايت شده كه فرمودند: «هر كس سوره نبأ را قرائت كند و تا يك سال مداومت نمايد از آن سال نمي‌گذرد، مگر اينكه موفّق به زيارت بيت‌اللَّه‌الحرام مي‌شود».[11]
محل نزول
سوره نبأ در مكه بر پيامبر صلى‌الله‌عليه‌و‌آله نازل شده است.[12]
زمان نزول
تاريخ نزول سوره نبأ بعد از اسراء و قبل از هجرت پيامبر به مدينه است و بعد از سوره معارج نازل شده است.[13]
فضاي نزول
دقت در سوره نبأ نشان مى‌دهد كه علت نزول آن، اين بود كه رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌و‌آله، مكرر از روز قيامت خبر مى‌داد و آن سبب گفتگو ميان مشركان مى‌شد و آن را انكار مى‌كردند.
در اين سوره بعد از نقل اختلاف و انكار معاد، ابتدا نظام فعلى جهان و نظام زندگى تذكر داده شده و سپس ماجراى قيامت درباره مؤمنان و كافران بيان گرديده است.
سوره در صدد اثبات قيامت از طريق قدرت خدا و قياس آخرت به دنيا است، يعنى خدايى كه نظام متقن فعلى را به وجود آورده، مى‌تواند آن را در شكل ديگر و شرائط ديگرى كه همان قيامت است به وجود بياورد.[14]
ترتيب در مصحف
سوره نبأ هفتادوهشتمين سوره در چينش كنونى قرآن به شمار مي آيد.[15]
ترتيب بر اساس نزول
سوره نبأ هشتادمين سوره در ترتيب نزول مي باشد و بعد از سوره معارج نازل شده است.[16] (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلي
هنگامى كه خداوند سبحان سوره مرسلات را به ذكر قيامت پايان داد، و تكذيب‌كننده‌گان را بيم داد سوره نبأ را به ذكر قيامت و ذكر دلايل قدرت بر بعث و انگيزش و بر گشت به عالم قيامت افتتاح نمود.[17]
ويژگي
سوره نبأ از سور مفصلات مي باشد[18] ابن قتيبه مي گويد: ... مفصلات سوره هاي کوچکي هستند که بعد از سور مثاني آمده اند اينکه چرا اين سوره ها را مفصل ناميده اند به خاطر کوتاه بودن آنها و اينکه بسيار به واسطه بِسْمِ اللّ?هِ الرَّحْم?نِ الرَّحِيمِ از يكديگر جدا شده‌اند. [19]
روايتى است كه از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئين را به جاى انجيل و سوره‌هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشيد.[20]
در روايتي ابوبکر به پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم عرض مي کند يا رسول الله پيري چه زود به سراغ شما آمد. حضرت در جواب فرمودند: «شيّبتنى سورة هود و الواقعة و المرسلات و عمّ يتسائلون و اذا الشّمس كوّرت»: اين پنج سوره مرا پير گردانيد.[21]
سوره‌هاي کوچک جزء آخر قرآن که در مکه نازل شده‌اند غالبا لحنى كوبنده و تكان‌دهنده و بيداركننده دارند، آيات همگى جز در موارد معدودى كوتاه، و مملو از اشارات است، و به همين دليل تاثير بسيار عميقى روى هر فرد آگاه مى‌گذارد، ناآگاهان را نيز بيدار مى‌كند، و به كالبدهاى بى‌روح جان مى‌دهد، به افراد بى‌تفاوت احساس و تعهد و مسئوليت مى‌بخشد.
سوره نبأ نيز از اين اصل كلى مستثني نيست، با سؤالى بيدارگر شروع مى‌شود، و با جمله‌اى پر از عبرت پايان مى‌يابد.[22]
[1]قاموس قرآن، ج7، ص 6
[2]تفسير قرآن مهر، ج22، ص 29
[3]همان
[4]همانند روايات نقل شده در مجمع‌البيان في تفسيرالقرآن، ج10، ص 637
[5]تفسير قرآن مهر، ج22، ص 29
[6]الكشف و البيان، ج10، ص113
[7]همان
[8]همان
[9]تفسير قرآن مهر، ج22، ص 30
[10]تفسير نمونه، ج26، ص 3
[11]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج26، ص 222
[12]همان، ص 221
[13]حجةالتفاسير و بلاغ‌الإكسير، مقدمه‌اول، ص 32
[14]تفسير احسن‌الحديث، ج12، ص 27
[15]تفسير قرآن مهر، ج22، ص 29
[16]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص 137
[17]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج26، ص 222
[18]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص313
[19]جامع البيان فى تفسير القرآن، ج1، ص 34
[20]همان
[21]زبدة التفاسير، ج7، ص343
[22]تفسير نمونه، ج26، ص 3