سوره مدثّر
مدثر يعني كسي كه لباس پوشيده يا در لباس خود را پيچانده است.[1]
مفهوم کلي سوره
يادآورى رستاخيز؛
علنى شدن دعوت پيامبر صلى الله عليه و آله؛
دفاع از پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله و قرآن؛
عوامل دوزخى شدن افراد؛
صفات بهشتيان و دوزخيان.[2]
اسامي سوره
مدثّر
علت نام‌گذاري
«سوره مدثّر»؛ نام اين سوره «مدثّر»، به معناى «جامه به خود پيچيده» است كه از آي? اول اين سوره گرفته شده است.[3]
تعداد آيات
سوره مدثّر پنجاه‌وشش آيه دارد.[4]
تعداد کلمات
سوره مدثّر دويست‌و‌پنجاه کلمه دارد.[5] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره مدثّر هزاروده حرف دارد.[6] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه ها
هدف‌هاى مهم سوره مدثّر عبارت‌اند از:
1. يادآورى معاد و هشدارى به مشركان در همين راستا؛
2. دعوت پيامبر اسلام صلي‌الله‌عليه‌وآله به قيام و اعلام رسالت به صورت علنى.[7]
محتوا و موضوعات
بحثهاى سوره مدثّر روي هم رفته بر هفت محور دور مى‌زند:
دعوت پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله به قيام و انذار و ابلاغ آشكار و صبر و استقامت در اين طريق، و تحصيل آمادگيهاى لازم براى اين كار؛
اشاره به رستاخيز، و صفات دوزخيان، همانهايي كه به مقابله با قرآن برخاسته، و به استهزاى حق پرداختند؛
قسمتى از ويژگيهاى دوزخ توأم با انذار كافران؛
تاكيد بر امر رستاخيز از طريق سوگندهاى مكرر؛
ارتباط سرنوشت هر انسانى با اعمال او، و نفى هر گونه افكار غير منطقى در اين زمينه؛
قسمتى از ويژگيهاى بهشتيان و دوزخيان و سرنوشت هر كدام از آنها؛
چگونگى فرار افراد جاهل و بي‌خبر و مغرور و خودخواه از حق.[8]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابى‌بن‌كعب از پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله روايت نموده كه فرمود: «كسى كه سوره مدّثر را قرائت كند به او اجري به عدد كسانى كه محمد صلي‌الله‌عليه‌وآله را تصديق کرده‌اند و او را در مکه تكذيب كردند داده خواهد شد».
محمدبن‌مسلم از امام باقر عليه‌السلام حديث نموده كه فرمود: «كسى كه در نماز واجب سوره مدّثر را قرائت كند بر خدا لازم است كه او را در درجه محمّد صلي‌الله‌عليه‌وآله قرار دهد و در زندگى دنيا هرگز به او سختى نرسد».[9]
محل نزول
سوره مدثّر در مكه بر پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله نازل شده است.[10]
زمان نزول
نزول سوره مدثّر ما بين ابتداء وحى و هجرت مسلمين به حبشه است و بعد از سوره مزمل نازل شده است.[11]
فضاي نزول
سوره مدثر در اوايل بعثت پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله نازل شده است، بعثت آن حضرت فضاي شهر مکه را شديدا تحت تاثير قرار داده بود با توجه به اينکه آوازه دعوت و نبوت پيامبر حتي به خارج از شهر مکه هم رسيده بود مشركان عرب در آستانه موسم حج جمع شدند، و سران آنها مانند ابوجهل، و ابوسفيان، و وليدبن‌مغيره، و نضربن‌حارث، و ... به مشورت پرداختند كه در برابر سؤالات مردمى كه از خارج به مكه مى‌آيند، و جسته گريخته مطالبى در باره ظهور پيامبر اسلام ص شنيده‌اند چه بگويند؟
اگر هر كدام بخواهند جواب جداگانه‌اى بدهند، يكى كاهنش خواند، و ديگرى مجنون، و ديگرى ساحر، اين تشتت آراء اثر منفى خواهد گذاشت، بايد با وحدت كلمه به مبارزه تبليغاتى بر ضد پيامبر بر خيزند! بعد از گفتگو به اينجا رسيدند كه بهتر از همه اين است كه بگويند ساحر است زيرا يكى از آثار پديده سحر جدايى افكندن ميان دو همسر، و پدر و فرزند است، و پيامبر با عرضه آئين اسلام چنين كارى را انجام داده بود! اين سخن به گوش پيامبر رسيده سخت ناراحت شده و غمگين به خانه آمد و در بستر آرميد كه آيات فوق نازل شده و او را دعوت به قيام و مبارزه كرد.[12]
ترتيب در مصحف
سوره مدثّر هفتادوچهارمين سوره در چينش كنونى قرآن به شمار مي آيد.[13]
ترتيب بر اساس نزول
سوره مدثّر چهارمين سوره در ترتيب نزول مي باشد و بعد از سوره مزمّل نازل شده است.[14] (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلي
چون خداوند سبحان پيامبرش صلي‌الله‌عليه‌وآله را در آخر سوره مزمّل امر به نماز و زكات و قرض‌الحسنه نمود او را در اوّل سوره مدثّر به انذار و ترسانيدن فرمان داد، و گويا كه او را فرمان داد كه از خود شروع کند پس از آن به مردم انذار نمايد.[15]
ويژگي
سوره مدثر از سور مفصلات مي باشد[16] ابن قتيبه مي گويد: ... مفصلات سوره هاي کوچکي هستند که بعد از سور مثاني آمده اند اينکه چرا اين سوره ها را مفصل ناميده اند به خاطر کوتاه بودن آنها و اينکه بسيار به واسطه بِسْمِ اللّ?هِ الرَّحْم?نِ الرَّحِيمِ از يكديگر جدا شده‌اند. [17]
روايتى است كه از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئين را به جاى انجيل و سوره‌هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشيد.[18]
سوره مدثّر از اولين سوره‌هاى نازل در اوائل بعثت و ظهور دعوت اسلامى است و بعضى هم احتمال داده‌اند سوره مورد بحث اولين سوره‌اى باشد كه بعد از مامور شدن آن جناب به دعوت علنى نازل شده باشد، و سوره علق اولين سوره نازله از قرآن باشد، چون رسول خدا صلي الله عليه و آله بعد از بعثت و نزول سوره علق مدتها دعوتش پنهانى بود، در نتيجه سوره مورد بحث به منزله آيه" فَاصْدَعْ بِما تُؤْمَرُ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِكِينَ"[19] است، كه دعوت علنى را اعلام مى‌كند.[20]
[1]فرهنگ ابجدى، ص777
[2]تفسير قرآن مهر، ج19، ص: 129
[3]تفسير قرآن مهر، ج21، ص315
[4]الكشف و البيان، ج10، ص 67
[5]همان
[6]همان
[7]تفسير قرآن مهر، ج21، ص315
[8]تفسير نمونه، ج25، ص206
[9]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج26، ص44-43
[10]همان، ص 43
[11]حجةالتفاسير و بلاغ‌الإكسير، مقدمه‌اول، ص31
[12]تفسير نمونه، ج25، ص209 با اضافاتي در ابتداي مطالب
[13]تفسير قرآن مهر، ج21، ص315
[14]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص 135
[15]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج26، ص44
[16]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص313
[17]جامع البيان فى تفسير القرآن، ج1، ص 34
[18]همان
[19]به طور آشكار آنچه را ماموريت دارى بيان كن و از مشركان روى گردان. سوره حجر، آيه 94.
[20]ترجمه تفسير الميزان، ج20، ص123