سوره مزمل
مزمّل در اصل متزمّل است يعنى آنكه به لباسش پيچيده است.[1]
مفهوم کلي سوره
اسامي سوره
مزمّل
علت نام‌گذاري
«سوره مزمّل»؛ نام اين سوره، مزمّل به معناى «جامه به خود پيچيده» است كه از آي? اول آن گرفته شده است.[3]
تعداد آيات
سوره مزمّل بيست آيه دارد.[4]
تعداد کلمات
سوره مزمّل دويست‌وهشتادوپنج کلمه دارد.[5] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره مزمّل هشتصدوسي‌وهشت حرف دارد.[6] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه ها
مهم‌ترين هدف سوره مزمل ارائ? برنامه‌اى عبادى، اجتماعى و اقتصادى براى آماده ساختن پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله و مسلمانان است.[7]
محتوا و موضوعات
محتواى سوره مزمّل را مى‌توان در پنج بخش خلاصه كرد:
بخش اول: آيات آغاز سوره است كه پيامبر را به قيام شبانه براى عبادت و تلاوت قرآن دعوت مى‌كند، و براى آمادگى براى پذيرش يك برنامه سنگين آماده مى‌سازد.
بخش دوم سوره: او را به صبر و شكيبايى و مقامت و مدارا با مخالفان در اين مقطع خاص دعوت مى‌كند.
در بخش سوم: بحثهايى پيرامون معاد، و ارسال موسى بن عمران به سوى فرعون و سركشى و سپس عذاب دردناك او را بيان مى‌دارد.
در بخش چهارم: دستورات شديدى را كه در آغاز سوره پيرامون قيام شبانه آمده است به خاطر گرفتاريهاى مسلمانان تخفيف مى‌دهد.
و در بخش پنجم: يعنى آخرين بخش سوره، بار ديگر دعوت به تلاوت قرآن، و خواندن نماز و دادن زكات و انفاق فى سبيل اللَّه و استغفار مى‌نمايد.[8]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابى‌بن‌كعب گويد: كه پيغمبر خدا صلي‌الله‌عليه‌وآله فرمود: «كسى كه سوره مزمّل را قرائت كند سختى در دنيا و آخرت از او برداشته مي‌شود».
منصوربن‌حازم از امام صادق عليه السلام روايت نموده كه فرمود: «كسى كه سوره مزمّل را در نماز عشاء يا در آخر شب قرائت كند، شب و روز و خود سوره به نفع او گواهى و شهادت دهند و خداوند او را زندگانى پاك داده و پاكيزه او را مي‌ميراند».[9]
محل نزول
بعضى از مفسّرين گفته‌اند تمام سوره مزمّل در مكّه نازل شده و بعضى گفته اند در مدينه، و بعضى هم گفته‌اند كه برخى از آن مكّى و برخى هم مدنى ميباشد.[10]
زمان نزول
تاريخ نزول سوره مزمّل ما بين ابتداء وحى و هجرت مسلمين به حبشه است و بعد از سوره ن وَ الْقَلَم نازل شده است.[11]
فضاي نزول
با توجه به اينکه سوره مزمّل از نخستين سوره‌هايى است كه در اول بعثت نازل شده است فضايي را که خداوند متعال براي پيامبر ترسيم مي نمايد فضاي آمادگي روحي و رواني و همت مضاعف براي پذيرش مسئوليتي بس عظيم ميباشد.
اين سوره رسول خدا صلي‌الله‌عليه‌وآله را امر مى‌كند به اينكه نماز شب بخواند، تا به اين وسيله آماده و مستعد گرفتن مسئوليتى گردد كه به زودى به او محول مى‌شود، و آن قرآنى است كه به وى وحى خواهد شد، و دستورش مى‌دهد در برابر حرفهاى بيهوده‌اى كه دشمنان مى‌زنند، و شاعر و كاهن يا ديوانه‌اش مى‌خوانند صبر كند، و به نحوى پسنديده از آنان كناره‌گيرى نمايد، و در اين آيات تهديد و انذارى هم به كفار شده، و حكم صبر را به همه مؤمنين تعميم داده، در آخر تخفيفى را كه براى رسول خدا صلي‌الله‌عليه‌وآله و مؤمنين قائل شده ذكر مى‌كند.[12]
ترتيب در مصحف
سوره مزمّل هفتادوسومين سوره در چينش كنونى قرآن است.[13]
ترتيب بر اساس نزول
سوره مزمّل سومين سوره در ترتيب نزول مي باشد و بعد از سوره قلم نازل شده است.[14] (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلي
چون خداوند سوره جنّ را به ذكر پيامبران پايان داد سوره مزمّل را به نام پيامبر اسلام صلي‌الله‌عليه‌وآله شروع نمود.[15]
ويژگي
سوره مزمّل از نخستين سوره‌هايى است كه در اول بعثت نازل شده است حتى بعضى گفته‌اند: دومين يا سومين سوره‌اى است كه بر قلب مقدس نبى اكرم صلي‌الله‌عليه‌وآله نازل شده است.[16]
سوره مزمل از سور مفصلات مي باشد[17] ابن قتيبه مي گويد: ... مفصلات سوره هاي کوچکي هستند که بعد از سور مثاني آمده اند اينکه چرا اين سوره ها را مفصل ناميده اند به خاطر کوتاه بودن آنها و اينکه بسيار به واسطه بِسْمِ اللّ?هِ الرَّحْم?نِ الرَّحِيمِ از يكديگر جدا شده‌اند. [18]
روايتى است كه از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئين را به جاى انجيل و سوره‌هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشيد.[19]
[1]قاموس قرآن، ج3، ص179
[2]تفسير قرآن مهر، ج21، ص: 293
[3]همان، ص295
[4]الكشف و البيان، ج10، ص 58
[5]همان
[6]همان
[7]تفسير قرآن مهر، ج21، ص295
[8]تفسير نمونه، ج25، ص163
[9]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج26، ص4
[10]همان، ص 3
[11]حجة التفاسير و بلاغ الإكسير، مقدمه‌اول، ص30
[12]ترجمه تفسير الميزان، ج20، ص94-93 با اندکي تغيير و تصرف
[13]تفسير قرآن مهر، ج21، ص295
[14]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص 135
[15]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج26، ص4
[16]ترجمه تفسير الميزان، ج20، ص94
[17]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص313
[18]جامع البيان فى تفسير القرآن، ج1، ص 34
[19]همان