سوره جن
جنيان، مخلوقاتى كه از نظر هميشه مخفى و پنهانند.[1]
مفهوم کلي سوره
اسامي سوره
جن، قل أوحي.[3]
علت نام‌گذاري
«سوره جنّ»؛ نام اين سوره «جنّ» است كه به معناى موجودى با شعور پوشيده از انسان (و نامرئى) است. در اين نام‌گذارى از آي? اول اين سوره الهام گرفته شده است.[4]
«سوره قل أوحي»؛ نام‌گذاري سوره به اسم اولين عبارت مي‌باشد که در صدر اسلام مرسوم بوده است. رواياتي هم با اين نام در فضايل اين سوره وجود دارد.[5]
تعداد آيات
سوره جنّ بيستوهشت آيه دارد.[6]
تعداد کلمات
سوره جنّ دويست‌وهشتادوپنج کلمه دارد.[7] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره جنّ هشتصدوهفتاد حرف دارد.[8] (لازم به ذکر است اقوال درتعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه ها
مهم‌ترين هدف‌هاى سوره جنّ عبارت‌اند از:
1. يادآورى توحيد، معاد و نبوّت؛
2. بيان اين كه نفوذ اسلام و قرآن فراتر از قلمرو انسانى است و شامل جن نيز مى‌شود.[9]
محتوا و موضوعات
سوره جنّ چنان كه از نامش پيدا است، عمدتا درباره خلق ناپيدايى به نام جن سخن مى‌گويد، سخن از ايمان آنها به پيامبر اسلام صلى‌الله‌عليه‌وآله، و خضوع در برابر قرآن مجيد، و ايمان و اعتقاد آنها به معاد، و وجود گروهى مؤمن و كافر در ميان آنان و مسائلى از اين قبيل است، اين بخش از سوره نوزده آيه از بيستوهشت آيه سوره را در برمى‌گيرد، و بسيارى از عقائد خرافى را در زمينه جن اصلاح مى‌كند و بر آنها خط بطلان مى‌كشد.
در بخش ديگرى از اين سوره اشاره‌اى به مساله توحيد و معاد آمده است.
و در آخرين بخش اين سوره، سخن از مساله علم غيب است كه هيچكس از آن آگاهى ندارد جز آنچه خداوند اراده كرده است.[10]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابى‌بن‌كعب از پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله روايت كرده كه فرمود: «كسى كه سوره جنّ را قرائت كند، خداوند به عدد هر جنّ و شيطانى كه پيغمبر صلي‌الله‌عليه‌وآله را تصديق و يا تكذيب كرده ثواب بنده آزاد كردن به او عطا مي‌فرمايد».
حنان‌بن‌سدير از امام صادق عليه‌السلام روايت نمود كه فرمود: «كسى كه زياد سوره قل اوحى را تلاوت كند. در دنيا چيزى از چشم زخم جنّ و جادوى آنها و مكر و آزار آنها به او نرسد و با حضرت محمّد صلي‌الله‌عليه‌وآله خواهد بود».[11]
محل نزول
سوره جنّ در مكه بر پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله نازل شده است.[12]
زمان نزول
تاريخ نزول سوره جنّ در ما بين هجرت مسلمين به حبشه و اسراء است و سوره در سفر مراجعت پيامبر از طائف (كه حضرت در سال دهم بعثت براى دعوت اهل طائف به اسلام، به آن جا مسافرت فرموده بود) نازل شده است، اين سوره بعد از سوره اعراف نازل شده است.[13]
فضاي نزول
سوره جنّ فضاي ايمان آوردن جنّيان را ترسيم نموده است ولي از آيات اين سوره معلوم نمى‌شود كه رسول خدا صلي‌الله‌عليه‌وآله جن را ديده است، بلکه همين قدر به دست مى‌آيد كه آنها تلاوت قرآن را شنيده‌اند در مجمع‌البيان از ابن‌عباس نقل است كه گويد: رسول خدا صلي‌الله‌عليه‌وآله چيزى بر جن نخواند و آنها را نديد آن حضرت با گروهى از ياران خود به بازار عكاظ رفتند در حالى كه شياطين از رفتن به آسمان منع شده بودند، آنها به ميان قوم خويش باز گشته و جريان را باز گفتند.گفتند: در شرق و غرب زمين بگرديد و ببينيد چه اتفاق افتاده است، گروهى از آنها به «تهامه» گذر كردند كه آن حضرت با ياران خويش نماز صبح مى‌خواند، آنها به قرآن گوش دادند و گفتند: اين است كه ميان ما و خبر آسمان مانع شده است، آن گاه پيش قوم خويش برگشته و گفتند: «إِنَّا سَمِعْنا قُرْآناً عَجَباً يَهْدِي إِلَى الرُّشْدِ فَآمَنَّا بِهِ وَ لَنْ نُشْرِكَ بِرَبِّنا أَحَداً» خدا به پيامبرش وحى فرستاد كه: «قُلْ أُوحِيَ إِلَيَّ أَنَّهُ اسْتَمَعَ نَفَرٌ مِنَ الْجِنِ»[14]
ترتيب در مصحف
سوره جنّ هفتادودومين سوره در چينش كنونى قرآن به شمار مي آيد.[15]
ترتيب بر اساس نزول
سوره جنّ چهلمين سوره در ترتيب نزول مي باشد و بعد از سوره اعراف نازل شده است.[16] (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلي
چون خدا در سوره نوح عليه‌السلام پيروى قومش از بزرگانشان را مقدم داشت در سوره جنّ پيروى جنّ را از پيغمبر ما صلي‌الله‌عليه‌وآله بيان فرمود تا معلوم شود فرق ميان كسى كه در بيعتش منفعت كرده و بين كسى كه در بيعتش زيان نموده است چيست.[17]
ويژگي
سوره جن از سور مفصلات مي باشد[18] ابن قتيبه مي گويد: ... مفصلات سوره هاي کوچکي هستند که بعد از سور مثاني آمده اند اينکه چرا اين سوره ها را مفصل ناميده اند به خاطر کوتاه بودن آنها و اينکه بسيار به واسطه بِسْمِ اللّ?هِ الرَّحْم?نِ الرَّحِيمِ از يكديگر جدا شده‌اند. [19]
روايتى است كه از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئين را به جاى انجيل و سوره‌هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشيد.[20]
سوره جن همچنين جزو سور ممتحنات نيز آمده است.[21]
سوره جنّ به داستان چند نفر از طايفه جن اشاره مى‌كند كه صوت قرآن را شنيدند، و ايمان آورده، به اصول معارف دين اقرار كردند. و از اين اشاره تسجيل نبوت رسول خدا صلي‌الله‌عليه‌وآله نتيجه‌گيرى مى‌شود.[22]
[1]فرهنگ ابجدى، ص304
[2]تفسير قرآن مهر، ج21، ص: 269
[3]التحرير و التنوير، ج29، ص201
[4]تفسير قرآن مهر، ج21، ص271
[5]مانند روايتي از امام صادق عليه السلام درمجمع البيان في تفسير القرآن، ج10، ص550
[6]التفسير الكبير: تفسير القرآن العظيم (الطبرانى)، ج6، ص 360
[7]همان
[8]همان
[9]تفسير قرآن مهر، ج21، ص271
[10]تفسير نمونه، ج25، ص97
[11]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج25، ص357-356
[12]همان، ص 356
[13]حجةالتفاسير و بلاغ‌الإكسير، مقدمه‌اول، ص30
[14]تفسير احسن‌الحديث، ج11، ص370-369
[15]تفسير قرآن مهر، ج21، ص271
[16]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص 136
[17]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج25، ص357
[18]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص313
[19]جامع البيان فى تفسير القرآن، ج1، ص 34
[20]همان
[21]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص313
[22]ترجمه تفسير الميزان، ج20، ص59