سوره نوح
نوح پيامبر عظيم‌الشأني كه نام مباركش چهل‌وسه بار در قرآن مجيد ياد شده حضرت نوح اولين پيامبر اولوالعزم و داعى توحيد است.[1]
مفهوم کلي سوره
اسامي سوره
نوح، إنا أرسلنا نوحا.[3]
علت نام‌گذاري
«سوره نوح»؛ به جهت اينکه کل سوره نوح دربردارنده فرازهايي از تبليغات حضرت نوح عليه‌السلام و دعاهاي آن حضرت مي‌باشد.
«سوره إنا أرسلنا نوحا»؛ به جهت شروع سوره با اين عبارت در برخي از روايات از سوره نوح به اين نام ياد شده است.[4]
تعداد آيات
سوره نوح بيست وهشت آيه دارد.[5]
تعداد کلمات
سوره نوح دويست و بيست و چهار کلمه دارد.[6] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره نوح نهصدوبيست ونه حرف دارد.[7] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه ها
كل سوره نوح بيان داستان نوح و برخوردها و مباحثات او با كافران است و هدف آن بيان نشانه‌هاى خدا و عذاب الهى بر اهل باطل و هشدار به مشركان مكه و تسلى به پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله و مؤمنان است.[8]
محتوا و موضوعات
محتواي سوره نوح به سه بخش قابل تقسيم است.
در بخش اول اين سوره، سخن از بعثت نوح و دعوت اوست در بخش‌دوم شكايت‌هاى نوح عليه‌السلام است به درگاه خدا كه پروردگارا هر چه اين قوم را دعوت كردم جز مخالفت و عصيان نديدم، خدايا همه‌شان را نابود گردان در بخش سوم سخن از هلاكت قوم آن حضرت است.[9]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابى‌بن‌كعب از پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله روايت نموده كه فرمود: «هر كس سوره نوح را قرائت كند از مؤمناني خواهد بود كه دعوت نوح عليه‌السلام را دريافته است».
امام صادق عليه‌السلام فرمود: «كسى كه ايمان به خدا و روز قيامت دارد و كتاب او را مي‌خواند پس تلاوت و قرائت سوره نوح را ترک نکند، و هر بنده‌اى كه آن را از روى يقين و تأمّل در نماز واجب يا نافله‌اش قرائت كند خداوند او را در منازل ابرار ساكن نموده و به او سه باغ با بهشتش عطا كند و اين كرامتى است از خدا بر او، و نيز او را دويست حوريه و چهار هزار زن باکره تزويج خواهد کرد».[10]
محل نزول
سوره نوح در مكه بر پيامبر اکرم صلي‌الله‌عليه‌وآله نازل شده است.[11]
زمان نزول
تاريخ نزول سوره نوح بعد از اسراء و قبل از هجرت پيامبر به مدينه [حدود سال نهم يا دهم بعثت] مي باشد و بعد از سوره نحل نازل شده است.[12]
فضاي نزول
با توجه به اينكه سوره نوح در مكه نازل شده، و پيامبر و مسلمانان اندك آن زمان در شرائطى مشابه شرائط زمان نوح و يارانش قرار داشتند، مسائل زيادى را به آنها مى‌آموزد، و يكى از اهداف سوره از ذكر اين ماجرا همين بوده است.
اين سوره سبب تسلى خاطر براى پيامبر و مؤمنان نخستين و افراد مشابه آنها است كه در برنامه‌هاى خود به لطف خدا دلگرم و در برابر مشكلات و سختيها صابر و شكيبا باشند.
به تعبير ديگر اين سوره ترسيمى است از بيان مبارزه دائمى طرفداران حق و باطل و برنامه‌هايى كه طرفداران حق در مسير خود بايد به كار بندند.[13]
ترتيب در مصحف
سوره نوح هفتادويكمين سوره در چينش كنونى قرآن به شمار مي آيد.[14]
ترتيب بر اساس نزول
سوره نوح هفتادو يکمين سوره در ترتيب نزول مي باشد و بعد از سوره نحل نازل شده است.[15] (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلي
چون خداوند سبحان سوره معارج را به وعيد و تهديد اهل تكذيب پايان داد. سوره نوح را به ذكر قصه نوح و قومش و آنچه در نتيجه تكذيبشان به آنها رسيد و تسليت براى پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله افتتاح نموده است.[16]
ويژگي
سوره نوح از سور مفصلات مي باشد[17] ابن قتيبه مي گويد: ... مفصلات سوره هاي کوچکي هستند که بعد از سور مثاني آمده اند اينکه چرا اين سوره ها را مفصل ناميده اند به خاطر کوتاه بودن آنها و اينکه بسيار به واسطه بِسْمِ اللّ?هِ الرَّحْم?نِ الرَّحِيمِ از يكديگر جدا شده‌اند. [18]
روايتى است كه از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئين را به جاى انجيل و سوره‌هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشيد.[19]
سوره نوح همچنين جزو سور ممتحنات نيز آمده است.[20]
سوره نوح قسمت خاصى از زندگى حضرت نوح عليه‌السلام است كه در جايى ديگر به اين سبك نيامده است، و اين قسمت مربوط به دعوت مستمر و پى‌گير او به سوى توحيد، و كيفيت، و عناصر اين دعوت. و ريزه‌كارى‌هايى است كه در اين مساله مهم به كار رفته است، آن هم در برابر قوم لجوج و خود خواه و متكبرى كه مطلقا حاضر نبودند در برابر حق سر فرود آورند.[21]
[1]قاموس قرآن، ج7، ص118
[2]تفسير قرآن مهر، ج21، ص: 247
[3]التحرير و التنوير، ج29، ص172
[4]مانند روايتي از امام صادق عليه السلام در مجمع‌البيان في تفسير القرآن، ج10، ص540
[5]الكشف و البيان، ج10، ص 43
[6]همان
[7]همان
[8]تفسير قرآن مهر، ج21، ص249
[9]تفسير احسن‌الحديث، ج11، ص350
[10]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج25، ص327-326
[11]همان، ص 326
[12]حجةالتفاسير و بلاغ‌الإكسير، مقدمه‌اول، ص30
[13]برگرفته شده ازتفسير نمونه، ج25، ص54-53
[14]تفسير قرآن مهر، ج21، ص249
[15]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص 136
[16]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج25، ص327
[17]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص313
[18]جامع البيان فى تفسير القرآن، ج1، ص 34
[19]جامع البيان فى تفسير القرآن، ج1، ص 34
[20]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص313
[21]تفسير نمونه، ج25، ص53