سوره تغابن
تغابن به معنى مغبون كردن يكديگر[1] [به زيان انداختن همديگر] مي باشد.
مفهوم کلي سوره
اسامي سوره
تغابن
علت نام‌گذاري
«سوره تغابن»؛ نام اين سوره «تغابن» به معناى «احساس ضرر و حسرت و افسوس» است كه يكى از نام‌هاى قيامت نيز هست. اين نام از آيه نهم اين سوره گرفته شده است.[3]
تعداد آيات
سوره تغابن هجده آيه دارد.[4]
تعداد کلمات
سوره تغابن دويست وچهل و يک کلمه دارد.[5] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره تغابن هزاروهفتاد حرف دارد.[6] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه ها
اساسى‌ترين هدف‌هاى سوره تغابن عبارت‌اند از:
1. يادآورى توحيد؛
2. يادآورى معاد؛
3. هشدار و بيدارباش به انسان‌ها كه از فرصت‌ها استفاده كنند و در دنيا اعمال نيك انجام دهند.[7]
محتوا و موضوعات
از نظر محتوى، سوره تغابن را مى‌توان به چند بخش تقسيم كرد:
آغاز سوره كه از توحيد و صفات و افعال خدا بحث مى‌كند؛
به دنبال آن، با استفاده از علم خداوند، به مردم هشدار مى‌دهد كه مراقب اعمال پنهان و آشكار خود باشند، و سرنوشت، اقوام پيشين را فراموش نكنند؛
در بخش ديگرى از سوره، سخن از معاد است؛
و اينكه روز قيامت روز تغابن و مغبون شدن گروهى و برنده شدن گروه ديگر است (نام سوره نيز از همين گرفته شده)؛
در بخشى ديگر دستور به اطاعت خدا و پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله داده و پايه‌هاى اصل نبوت را تحكيم مى‌بخشد؛
آخرين بخش سوره، مردم را به انفاق در راه خدا تشويق مى‌كند و از اينكه فريفته اموال و اولاد و همسران شوند بر حذر مى‌دارد، و سوره را با نام و صفات خدا پايان مى‌دهد همانگونه كه آغاز كرده بود.[8]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابى‌بن‌كعب مي‌گويد: پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله فرمود: «هر كه سوره تغابن را بخواند از مرگ ناگهانى محفوظ ماند».
ابن‌ابى‌العلاء از امام صادق عليه‌السلام نقل نموده كه فرمود: «هر كس سوره تغابن را در نماز واجبش بخواند در روز قيامت شفيع او خواهد بود و شهادت مي‌دهد نزد كسى كه شهادت او پذيرفته مي‌شود، آن گاه از او جدا نشود تا او داخل بهشت شود». [9]
محل نزول
سوره تغابن در مدينه نازل شده است، ابن عبّاس گويد: غير از سه آيه آخرش كه در مدينه نازل شده، از يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ مِنْ أَزْواجِكُمْ تا آخر سوره بقيّه از اوّل تا آيه مذكوره در مكّه نازل شده است.[10]
زمان نزول
تاريخ نزول سوره تغابن در ما بين صلح حديبيه و جنگ تبوك است و بعد از سوره جمعه (و به قولى تحريم) نازل شده است.[11]
فضاي نزول
دقت در آيات سوره تغابن نشان مي‌دهد اين سوره در فضايي نازل شده كه انفاق در راه خدا و تحمل شدائد جنگ و شهيد شدن مطرح و مورد گفتگو بوده است در واقع غرض سوره تشويق مؤمنين به انفاق در راه خدا و رفع دغدغه قلب‌هاي آنهاست.[12]
ترتيب در مصحف
سوره تغابن شصت‌وچهارمين سوره در چينش كنونى قرآن است.[13]
ترتيب بر اساس نزول
سوره تغابن، صدودهمين سوره در ترتيب نزول مي‌باشد و بعد از سوره جمعه نازل شده است.[14] (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلي
چون خداوند سوره منافقون را به ذكر امر به طاعت و نهى و منع از معصيت پايان داد سوره تغابن را به بيان حال مطيعين و گنهكاران شروع نموده است.[15]
ويژگي
سوره تغابن از سور مفصلات مي باشد[16] ابن قتيبه مي گويد: ... مفصلات سوره هاي کوچکي هستند که بعد از سور مثاني آمده اند اينکه چرا اين سوره ها را مفصل ناميده اند به خاطر کوتاه بودن آنها و اينکه بسيار به واسطه بِسْمِ اللّ?هِ الرَّحْم?نِ الرَّحِيمِ از يكديگر جدا شده‌اند. [17]
روايتى است كه از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئين را به جاى انجيل و سوره‌هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشيد.[18]
اين سوره از سور مسبحات است[19] و همچنين جزو سور ممتحنات نيز آمده است.[20]
با اين كه سوره تغابن از سوره هاي مدنى است، ولي مطالب آن شباهت زيادى به سوره‌هاى مكى دارد.[21]
[1]قاموس قرآن، ج5، ص88
[2]تفسير قرآن مهر، ج21، ص: 67
[3]تفسير قرآن مهر، ج21، ص69
[4]الكشف و البيان، ج9، ص325
[5]همان
[6]همان
[7]تفسير قرآن مهر، ج21، ص70
[8]تفسير نمونه، ج24، ص181
[9]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج25، ص56
[10]همان
[11]حجة التفاسير و بلاغ الإكسير، مقدمه‌اول، ص29
[12]تفسير احسن‌الحديث، ج11، ص184 با تغيير و تصرف
[13]تفسير قرآن مهر، ج21، ص69
[14]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص 137
[15]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج25، ص57
[16]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص313
[17]جامع البيان فى تفسير القرآن، ج1، ص 34
[18]جامع البيان فى تفسير القرآن، ج1، ص 34
[19]غرائب القرآن و رغائب الفرقان، ج1، ص 34
[20]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص313
[21]تفسير قرآن مهر، ج21، ص70