سوره منافقون
منافق كسى است كه در باطن كافر و در ظاهر مسلمان است.[1] منافقون جمع آن است.
مفهوم کلي سوره
اسامي سوره
منافقون
علت نام‌گذاري
«سوره منافقون»؛ تنها نام اين سوره منافقون است كه از آي? اول اين سوره گرفته شده است.[3]
تعداد آيات
سوره منافقون يازده آيه دارد.[4]
تعداد کلمات
سوره منافقون صدوهشتاد کلمه دارد.[5] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره منافقون هفتصدوهفتادوشش حرف دارد.[6] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه ها
هدف‌هاى مهم سوره منافقون عبارت‌اند از:
1. مرزبندى بين مؤمنان و منافقان؛
2. هشدار در مورد غفلت از خدا.[7]
محتوا و موضوعات
سوره منافقون از سوره‌هاى پر محتوا است كه محور اصلى بحثهاى آن را مسائل حساس مربوط به منافقان تشكيل مى‌دهد، ولى در ذيل سوره آياتى به عنوان اندرز به مسلمانان در زمينه‌هاى مختلف نيز آمده است.
روى هم رفته مى‌توان محتواى آن را در چهار بخش خلاصه كرد:
نشانه‌هاى منافقان كه خود شامل چندين قسمت حساس است؛
بر حذر داشتن مؤمنان از توطئه‌هاى منافقان، و لزوم مراقبت دائم در اين زمينه؛
هشدار به مؤمنان كه مواهب مادى دنيا آنها را از ذكر خداوند غافل نكند؛
توصيه به انفاق در راه خدا، و بهره‌گيرى از اموال پيش از آنكه مرگ فرا رسد و آتش حسرت به جان انسان بيفتد.[8]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابى‌بن‌كعب از پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله روايت كرده كه فرمود : «هر كس سوره منافقون را بخواند از نفاق بر كنار و دور باشد».[9]
محل نزول
سوره منافقون در مدينه بر پيامبر اسلام صلي‌الله‌عليه‌وآله نازل شده است.[10]
زمان نزول
تاريخ نزول سوره منافقون در سال پنجم هجرى بعد از جنگ بنى‌المصطلق است كه ما بين صلح حديبيه و جنگ تبوك مى‌شود و بعد از سوره حج نازل شده است.[11]
فضاي نزول
سوره منافقون در فضايي نازل شد که بين مهاجران و انصار بعد از جنگ بني‌المصطلق اختلافي پيش آمد. عبدالله‌بن‌ابي با دميدن در اين اختلاف در صدد شعله ور کردن آتش آن بود که در نهايت با هوشياري پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله و مسلمانان فتنه خاموش گشت هرچند عبدالله‌بن‌ابي و ديگر منافقان همراه او از کار خود تبري جستند ولي خداوند با نزول اين سوره از نيات باطني آنها پرده برداشت و آنان را کاملا رسوا نمود.
ترتيب در مصحف
سوره منافقون شصت‌وسومين سوره در چينش كنونى قرآن كريم است.[12]
ترتيب بر اساس نزول
سوره منافقون صدوپنجمين سوره در ترتيب نزول مي‌باشد و بعد از سوره حج نازل شده است.[13] (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلي
چون خداوند سوره جمعه را به آنچه از نشانه‌ها و علامتهاى نفاق از تنها گذاردن پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله در خطبه نماز و اشتغال آنها به سرگرمى و سودجويى پايان داد، سوره منافقون را نيز به ذكر منافقين شروع نمود.[14]
ويژگي
سوره منافقون از سور مفصلات مي باشد[15] ابن قتيبه مي گويد: ... مفصلات سوره هاي کوچکي هستند که بعد از سور مثاني آمده اند اينکه چرا اين سوره ها را مفصل ناميده اند به خاطر کوتاه بودن آنها و اينکه بسيار به واسطه بِسْمِ اللّ?هِ الرَّحْم?نِ الرَّحِيمِ از يكديگر جدا شده‌اند. [16]
روايتى است كه از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئين را به جاى انجيل و سوره‌هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشيد.[17]
اين سوره همچنين جزو سور ممتحنات نيز آمده است.[18]
مخصوصا تاكيد زيادى روى اين مطلب شده كه سوره" جمعه" و" منافقين" را در نماز جمعه بخوانند و در بعضى از اين روايات آمده كه حتى الامكان آن را ترك نكنند[19] و با اين كه عدول از سوره توحيد و" قُلْ يا أَيُّهَا الْكافِرُونَ" به سوره‌هاى ديگر در قرائت نماز جائز نيست اين مساله در خصوص نماز جمعه استثنا شده است و عدول از آنها به سوره" جمعه" و" منافقين" جايز بلكه مستحبّ شمرده است.
سوره منافقون بيش‌ترين تأكيد را بر خطر منافقان دارد.[20]
[1]قاموس قرآن، ج7، ص98
[2]تفسير قرآن مهر، ج21، ص: 45
[3]همان، ص47
[4]الكشف و البيان، ج9، ص319
[5]همان
[6]همان
[7]تفسير قرآن مهر، ج21، ص48
[8]تفسير نمونه، ج24، ص143
[9]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج25، ص31
[10]همان
[11]حجةالتفاسير و بلاغالإكسير، مقدمه‌اول، ص29
[12]تفسير قرآن مهر، ج21، ص47
[13]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص 137
[14]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج25، ص31
[15]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص313
[16]جامع البيان فى تفسير القرآن، ج1، ص 34
[17]همان
[18]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص313
[19]" نور الثقلين" جلد 5 صفحه 321.
[20]تفسير قرآن مهر، ج21، ص47