سوره احقاف
احقاف جمع حقف به معناي «تپه مستطيل ريگ»، احقاف در جنوب جزيرةالعرب و از قسمتهاى ربع‌الخالى (وادى دهناء) است در روزگار گذشته مسكن قوم عاد بود كه حضرت هود عليه‌السلام بر آنها مبعوث شد.[1]
مفهوم کلي سوره
يادآورى توحيد و نفى هرگونه شرك؛
جهان شمولى دعوت پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله؛
دادگاه عدل الهى در رستاخيز؛
هلاكت قوم عاد در سرزمين احقاف؛
يادآورى عظمت قرآن.[2]
اسامي سوره
احقاف، حم احقاف.[3]
علت نامگذاري
تعداد آيات
سوره احقاف سى‌وپنج آيه دارد.[6]
تعداد کلمات
سوره احقاف ششصدوچهل‌وچهار كلمه دارد.[7] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره احقاف دوهزاروپانصدونودوپنج حرف دارد.[8] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه ها
هدف اساسى سوره احقاف عبارت‌اند از:
1. يادآورى توحيد و نفى شرك؛
2. يادآورى دلايل معاد؛
3. جهان‌شمولى دعوت پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله؛
4. يادآورى عظمت قرآن.[9]
محتوا و موضوعات
محورهاي بحث سوره احقاف مطالب ذيل مي‌باشد.
بيان عظمت قرآن؛
مبارزه قاطع بر ضد هر گونه شرك و بت‌پرستى؛
توجيه مردم در مساله معاد و دادگاه عدل پروردگار؛
بيان گوشه‌اى از داستان قوم عاد -كه ساكن سرزمين احقاف بودند- به عنوان هشدار به مشركان و مجرمان؛
اشاره به گسترش و عموميت دعوت پيامبر اسلام تا آنجا كه غير از انسان‌ها يعنى طايفه جن را نيز شامل مى‌شود؛
تشويق مؤمنان و انذار كافران و ايجاد مبادى خوف و رجاء؛
دعوت پيامبر اسلام به صبر و استقامت هر چه بيشتر و اقتدا به سير? انبياى بزرگ پيشين.[10]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابى‌بن‌كعب از پيامبر خد صلياللهعليهوآله روايت مي‌كند كه فرمودند: «هر كس سوره احقاف را بخواند به تعداد هر دانه شنى كه در دنيا وجود دارد ده حسنه به او پاداش داده مي‌شود، و از او ده سيئه محو شده و ده درجه به او داده خواهد شد».
از حضرت صادق عليه‌السلام روايت شده است كه فرمودند: «هر كس در هر شب يا هر جمعه سوره احقاف را بخواند خداوند در دنيا او را نترساند و از هوس و هراس روز قيامت امانش خواهد داد».[11]
محل نزول
زمان نزول
به نظر مى‌آيد كه سوره احقاف در حدود سال دهم بعثت نازل شده باشد.[14]
فضاي نزول
فضاي نزول سوره احقاف به حكم شرائط زمان و مكان نزولش كه اواخر حضور پيامبر صلياللهعليهوآله در مکه مي‌باشد فضاي مبارزه با شرك، و دعوت به توحيد و معاد و مسائل زيربنائى اسلام مي‌باشد و مطالب سوره به طور کلي در همين محورها آمده است.
ترتيب در مصحف
سوره احقاف در چينش كنونى قرآن چهل‌وششمين سوره به شمار مى‌آيد.[15]
ترتيب بر اساس نزول
سوره احقاف شصت‌وششمين سوره در ترتيب نزول است و بعد از سوره جاثيه نازل شده است.[16] (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلي
پس از آنكه خداوند سوره قبلى را با يادى از توحيد، و مذمت اهل شرك و وعده‌هاى عذاب نسبت به آنان ختم نمود، اين سوره را نيز ابتدا با توحيد و سپس با وعده‌هاى عذاب نسبت به گناهكاران شروع كرده است.[17]
ويژگي
سوره احقاف از سور " حواميم" است (حواميم هفت سوره از قرآن است كه با" حم" شروع مى‌شود و پشت سر هم قرار گرفته و همه از سوره‌هاى مكى است).[18] سور حواميم عبارتند از: مؤمن، فصلّت، شوري، زخرف، دخان، جاثيه و احقاف.[19]
پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله مي فرمايند: هر چيزى را ميوه‌ايست و ميوه قرآن حواميم است چه اين سوره‌ها روضه هاى زيبا و معمورند كه متصلند بيكديگر هر كه خواهد در مرغزار بهشت چرا كند بايد كه حواميم بخواند.[20] و حاكم از ابن مسعود آورده كه گفت: حواميم ديباى قرآن است.[21] پيامبر اسلام (صلي الله عليه و آله) در حديثي فرمود: مَثَل سوره هاي حم دار در قرآن، مثل لباس حرير در ميان لباس ها است.[22]
سوره احقاف در هر دو ترتيب مصحف و نزول بعد از سوره جاثيه قرار گرفته است.
[1]قاموس قرآن، ج2، ص 158
[2]تفسير قرآن مهر، ج19، ص 87
[3]تفسير ابن عربى (تأويلات عبدالرزاق)، ج2، ص 256
[4]تفسير قرآن مهر، ج19، ص 89
[5]فتح‌القدير، ج5، ص 16
[6]الکشف و البيان، ج9، ص5
[7]همان
[8]همان
[9]تفسير قرآن مهر، ج19، ص 90
[10]تفسير نمونه، ج21، ص 295
[11]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج22، ص 375
[12]آيه 10 سوره احقاف
[13]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج22، ص 375
[14]تفسير احسن‌الحديث، ج10، ص 126
[15]تفسير قرآن مهر، ج19، ص 89
[16]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص 136
[17]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج22، ص 375
[18]تفسير نمونه، ج20، ص 3
[19]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص 313
[20]منهج الصادقين فى إلزام المخالفين، ج8، ص 123
[21]ترجمه الإتقان فى علوم القرآن، ج1، ص 200
[22]روض الجنان و روح الجنان في تفسير القرآن، ج17، ص2