سوره جاثيه
جاثيه به معني به زانو نشسته مي باشد.[1]
مفهوم کلي سوره
نشانه‌هاى توحيد؛
معادباورى و ردّ ادعاهاى منكران؛
عظمت قرآن؛
بيان شريعت پيامبر اسلام صلى‌الله‌عليه‌وآله.[2]
علت نام‌گذاري
«سوره جاثيه»؛ سبب نام‌گذارى آن به «جاثيه» آي? بيست و هشتم اين سوره است كه به زانو در آمدن بسيارى از مردم را در صحن? قيامت مطرح كرده است.[5]
«سوره شريعت»؛ نام «شريعت» از آي? هيجدهم اين سوره گرفته شده است. لفظ شريعت غير از اين آيه در هيچ جاي ديگر قرآن نيامده است.
«سوره دهر»؛ به خاطر وجود لفظ «دهر» در آيه بيست‌وچهارم اين سوره به اين نام مشهور شده است.[6]
«سوره حم جاثيه»؛ معمولا لفظ حم در همه سوره‌هاي حواميم در ابتداي اسمشان آمده است، در مجمع‌البيان نيز اين اسم در روايتي از پيامبر اسلام نقل شده است.[7]
تعداد آيات
سوره جاثيه سى‌وهفت آيه دارد.[8]
تعداد کلمات
سوره جاثيه چهارصدوهشتادوهشت کلمه دارد.[9] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره جاثيه دوهزاروصدونودويك حرف دارد.[10] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه ها
هدف‌هاى اساسى سوره جاثيه عبارت‌اند از:
1. يادآورى توحيد؛
2. يادآورى رستاخيز و ردّ منكران معاد؛
3. بيان عظمت قرآن و شريعت پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله.[11]
محتوا و موضوعات
مى‌توان محتواى سوره جاثيه را در هفت بخش خلاصه كرد:
عظمت قرآن مجيد و اهميت آن؛
بيان گوشه‌اى از دلائل توحيد در برابر مشركان؛
ذكر پاره‌اى از ادعاهاى طبيعى مسلكان و پاسخ قاطع به آن؛
اشاره كوتاهى به سرنوشت بعضى از اقوام پيشين همچون بنى اسرائيل به عنوان گواهى بر مباحث اين سوره؛
تهديد شديد نسبت به گمراهانى كه اصرار و پافشارى بر عقائد انحرافى خود دارند؛
دعوت به عفو و گذشت در عين قاطعيت و عدم انحراف از مسير حق؛
اشارات گويايى به حوادث تكان‌دهنده قيامت، مخصوصا نامه اعمال كه تمامى كارهاى انسان را بى‌كم و كاست در برمى‌گيرد.[12]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابى‌بن‌كعب از حضرت رسول صلياللهعليهوآله نقل مي‌كند كه فرمودند: «هر كس سوره حم جاثيه را بخواند خداوند در روز حساب قيامت عورت او را خواهد پوشانيد و ترس او را فرو مى‌نشاند».
نيز ابوبصير از حضرت صادق عليه‌السلام روايت مي‌كند كه فرمودند: «هر كس سوره جاثيه را بخواند پاداشش آنست كه اصلا آتش جهنّم را نبيند، و ناله و غرّش جهنّم را نخواهد شنيد، و با محمّد صلياللهعليهوآله است».[13]
محل نزول
سوره جاثيه در مكّه نازل شده است، قتاده گفته است بجز يك آيه از اين سوره كه در مدينه نازل شده است، و اين آيه عبارتست از: «قُلْ لِلَّذِينَ آمَنُوا يَغْفِرُوا ...».[14]
زمان نزول
به نظر مي‌رسد سوره جاثيه در حدود سال دهم بعثت نازل شده باشد.[15]
فضاي نزول
سوره جاثيه كه ششمين سوره از سوره‌هاى حواميم است از سوره‌هاى مكى است، و زمانى نازل شد كه درگيرى شديدى ميان مسلمانان و مشركان بر فضاى اجتماعى مكه حاكم بود، و به همين دليل بيشتر روى مسائل مربوط به توحيد، و مبارزه با شرك، و تهديد ظالمان به دادگاه قيامت، و توجه به مساله ثبت اعمال، و همچنين توجه به سرنوشت اقوام سركش پيشين مى‌پردازد.[16]
ترتيب در مصحف
سوره جاثية چهل‌وپنجمين سوره در چينش كنونى قرآن به شمار مي آيد.[17]
ترتيب بر اساس نزول
سوره جاثيه شصت‌وپنجمين سوره در ترتيب نزول است و پس از سوره دخان نازل شده است.[18] (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلي
پس از آنكه خداوند سوره دخان را با ياد قرآن به پايان برد سوره جاثيه را نيز با ياد قرآن شروع كرده است.[19]
ويژگي
سوره جاثيه از سور " حواميم" است (حواميم هفت سوره از قرآن است كه با" حم" شروع مى‌شود و پشت سر هم قرار گرفته و همه از سوره‌هاى مكى است).[20] سور حواميم عبارتند از: مؤمن، فصلّت، شوري، زخرف، دخان، جاثيه و احقاف.[21]
پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله مي فرمايند: هر چيزى را ميوه‌ايست و ميوه قرآن حواميم است چه اين سوره‌ها روضه هاى زيبا و معمورند كه متصلند بيكديگر هر كه خواهد در مرغزار بهشت چرا كند بايد كه حواميم بخواند.[22] و حاكم از ابن مسعود آورده كه گفت: حواميم ديباى قرآن است.[23] پيامبر اسلام (صلي الله عليه و آله) در حديثي فرمود: مَثَل سوره هاي حم دار در قرآن، مثل لباس حرير در ميان لباس ها است.[24]
سوره جاثيه در هر دو ترتيب مصحف و نزول بعد از سوره دخان قرار گرفته است.
[1]قاموس قرآن، ج2، ص 17
[2]تفسير قرآن مهر، ج19، ص 53
[3]الموسوعة القرآنية، ج2، ص 63
[4]مجمع‌البيان في تفسير القرآن، ج9، ص 106
[5]تفسير قرآن مهر، ج19، ص 55
[6]التحرير و التنوير، ج25، ص 346
[7]مجمع‌البيان في تفسير القرآن، ج9، ص 106
[8]الکشف و البيان، ج8، ص358
[9]همان
[10]همان
[11]تفسير قرآن مهر، ج19، ص 56
[12]تفسير نمونه، ج21، ص 223
[13]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج22، ص 330
[14]همان، ص 329
[15]تفسير احسن‌الحديث، ج10، ص 93
[16]تفسير نمونه، ج21، ص 223
[17]تفسير قرآن مهر، ج19، ص 55
[18]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص 136
[19]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج22، ص 330
[20]تفسير نمونه، ج20، ص 3
[21]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص 313
[22]منهج الصادقين فى إلزام المخالفين، ج8، ص 123
[23]ترجمه الإتقان فى علوم القرآن، ج1، ص 200
[24]روض الجنان و روح الجنان في تفسير القرآن، ج17، ص2