سوره مؤمنون
مؤمنون جمع مؤمن، به معني افراد با ايمان مي باشد.
مفهوم کلي سوره
اسامي سوره
مؤمنون، قد أفلح، فلاح.[2]
علت نامگذاري
«سوره مؤمنون»؛ سبب نام‌گذارى آن يازده آي? ابتداى اين سوره است كه اوصاف و آثار و نشانه‌هاى مؤمنان را بيان كرده است.[3]
«سوره قد أفلح»؛ نامگذاري سوره به اسم اولين عبارت مي‌باشد.
«سوره فلاح»؛ ابن‌عاشور در التحرير و التنوير اين اسم را براي اين سوره آورده است ولي علتي بر آن ذکر نکرده است.[4] به نظر مي‌رسد به خاطر کلمه افلح در آيه اول و آيات بعدي اين سوره است که عوامل فلاح و رستگاري مؤمنين را بيان مي کند.
تعداد آيات
سوره مؤمنون صدوهيجده آيه دارد.[5]
تعداد کلمات
سوره مؤمنون هزاروهشتصدوچهل كلمه دارد.[6] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره مؤمنون چهارهزاروهشتصدودو حرف دارد.[7] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه‌ها
محتوا و موضوعات
سوره مؤمنون چنان كه از نامش پيدا است بخش مهمى از آن سخن از اوصاف برگزيده مؤمنان است. سپس بحث‌هايى در زمينه اعتقاد و عمل بيان مى‌كند كه تكميل كننده آن صفات مى‌باشد. روي هم رفته مجموع مطالب اين سوره را مى‌توان به چند بخش تقسيم كرد:
بخش اول كه از آيه قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ آغاز مي‌شود تا چندين آيه بعد بيانگر صفاتى است كه ماي? فلاح و رستگارى مؤمنان است و خواهيم ديد اين اوصاف آن قدر حساب شده و جامع است كه جنبه‌هاى مختلف زندگى فردى و اجتماعى را تحت پوشش خود قرار مى‌دهد.
و از آنجا كه خمير مايه همه آنها ايمان و توحيد است در بخش دوم به نشانه‌هاى مختلف خداشناسى، و آيات آفاقى و انفسى پروردگار در پهنه عالم هستى، اشاره كرده، و نمونه‌هايى از نظام شگرف عالم آفرينش را در آسمان و زمين و آفرينش انسان و حيوانات و گياهان بر مى‌شمارد.
و براى تكميل جنبه‌هاى عملى در بخش سوم به شرح سر گذشت عبرت‌انگيز جمعى از پيامبران بزرگ همچون نوح، هود، موسى، عيسى عليهم‌السلام پرداخته فرازهايى از زندگى آنها را بيان مى‌كند.
در بخش چهارم روى سخن را به مستكبران كرده، و با دلائل منطقى و گاه با تعبيرات تند و كوبنده به آنها هشدار مى‌دهد، تا دلهاى آماده به خود آيد و راه بازگشت به سوى خدا را پيدا كند.
در بخش پنجم بحث‌هاى فشرده‌اى درباره معاد بيان كرده است.
و در بخش ششم از حاكميت خداوند بر عالم هستى و نفوذ فرمانش در همه جهان سخن مى‌گويد.
سرانجام در بخش هفتم باز هم سخن از قيامت، حساب، جزا و پاداش نيكوكاران و كيفر بدكاران به ميان مى‌آورد، و با بيان هدف آفرينش انسان سوره را پايان مى‌دهد. و به اين ترتيب محتواى اين سوره مجموعه‌اى است از درسهاى اعتقادى و عملى، و مسائل بيداركننده و بيان خط سير مؤمنان از آغاز تا پايان.[9]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابى‌بن‌كعب از پيامبر روايت كرده است كه «هر كه سوره مؤمنون را بخواند، فرشتگان در روز قيامت او را به روح و ريحان و آنچه موجب چشم روشنى است، بشارت مي‌دهند».
امام صادق عليه‌السلام فرمود «هر كه سوره مؤمنون را بخواند و در هر جمعه تكرار كند، خداوند كار او را به سعادت ختم مي‌كند و در بهشت برين با انبياء و مرسلين است».[10]
محل نزول
سوره مؤمنون در مکه بر پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله نازل شده است.[11]
زمان نزول
سوره مؤمنون بعد از سوره انبياء در مكه نازل گرديده است، بنابراين به نظر مى‌آيد حدود سالهاى هشت بعثت نازل شده باشد.[12]
فضاي نزول
ظاهرا [فضا و] شأن نزولى براى سوره مؤمنون نقل نشده است بلكه ضرورت موقع ايجاب مى‌كرده كه در تداوم وحى آسمانى، اين مطالب ارزنده يادآورى و بيان شود تا مؤمنان بدانند، ايمان تنها با زبان كافى نيست بلكه لازمه‌اش عمل است و نيز آنها و كافران بدانند كه كفر و شرك و اعمال ناشايست در دنيا و آخرت پيامد ناگوارى دارد.[13]
ترتيب در مصحف
سوره مؤمنون بيست‌وسومين سوره در چينش كنونى قرآن كريم است.[14]
ترتيب بر اساس نزول
سوره مؤمنون هفتادوچهارمين سوره در ترتيب نزول مي‌باشد و بعد از سوره انبياء نازل شده است.[15] (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلي
خداوند سوره حج را به امر مكلفين به عبادت و نيكوكارى بطور اجمال تمام كرد. اكنون سوره مؤمنون را به تفصيل آن مجمل و بيان كارهاى نيكو آغاز كرده است.[16]
ويژگي
مؤمنون جزو سور مئين (صد آيه اي ها) است ابن قتيبه مي گويد سور مئين سوره هايي هستند که بعد از سور طوال آمده اند علت نامگذاري اين سوره ها به مئين نزديک بودن تعداد آيه هاي اين سوره ها به عدد صد مي باشد.[17] گفته شده اين سوره ها عبارتند از «بني إسرائيل، كهف، مريم، طه، أنبياء ، حج و مؤمنون».[18] برخي ديگر نيز سور مئين را سوره هاي «توبه، نحل، هود، يوسف، کهف، بني اسرائيل، انبياء، طه، مؤمنون، شعراء و صافات» ذکر کرده اند.[19]
روايتى است كه از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئين را به جاى انجيل و سوره‌هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشيد.[20]
اهداف و اوصاف ناب و عوامل رستگاري مؤمنان در سوره مؤمنون به زيبايي ترسيم شده است.
[1]تفسير قرآن مهر، ج14، ص 21
[2]التحرير و التنوير، ج18، ص 5
[3]تفسير قرآن مهر، ج14، ص 23
[4]التحرير و التنوير، ج18، ص 5
[5]الكشف و البيان،ج7، ص 37
[6]همان
[7]همان
[8]تفسير قرآن مهر، ج14، ص 24
[9]تفسير نمونه، ج14، ص 191- 190
[10]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج17، ص 28
[11]مجمع البيان في تفسير القرآن، ج7، ص 156
[12]تفسير أحسن‌الحديث، ج7، ص 93
[13]تفسير أحسن‌الحديث، ج7، ص 94
[14]تفسير قرآن مهر، ج14، ص 23
[15]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص 144
[16]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج17، ص 28
[17]زاد المسير فى علم التفسير، ج4، ص 141
[18]دراسة حول القرآن الکريم، ص ??
[19]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص313
[20]جامع البيان فى تفسير القرآن، ج1، ص 34