سوره نور
نور به معني روشنايي که خودش آشکار است و چيزهاي ديگر را نيز آشکار مي کند.[1]
مفهوم کلي سوره
اسامي سوره
نور
علت نام‌گذاري
«سوره نور» سبب نام‌گذارى اين سوره به نور آي? سي‌و‌پنج اين سوره مي‌باشد که مشهور به آي? نور است و همچنين تکرار هفت بار? واژه نور در اين سوره مي‌باشد.[3]
تعداد آيات
سوره نور شصت‌و‌چهار آيه دارد.[4]
تعداد کلمات
سوره نور هزاروسيصدو شانزده كلمه دارد.[5] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره نور پنج‌هزار‌وششصدوهشتاد حرف دارد.[6] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه‌ها
هدف‌هاى اساسى سوره نور عبارت‌اند از:
تربيت اجتماعى و اخلاقى مسلمانان؛
بيان آداب و اخلاق و احكام اسلامى؛
حفظ پاكدامنى و عفت مردم و مبارزه با آلودگى‌هاى جنسى.[7]
محتوا و موضوعات
سوره نور را در حقيقت مى‌توان سوره پاكدامنى و عفت و مبارزه با آلودگيهاى جنسى دانست چرا كه قسمت عمده دستوراتش بر محور پاكسازى اجتماع از طرق مختلف از آلودگيهاى جنسى دور مى‌زند و اين هدف در چند مرحله پياده شده است:
مرحله اول بيان مجازات شديد زن و مرد زناكار است كه در دومين آيه اين سوره با قاطعيت تمام مطرح گرديده.
مرحله دوم به اين امر مى‌پردازد كه اجراى اين حد شديد مساله ساده‌اى نيست، و از نظر موازين قضايى اسلام شرط سنگينى دارد، نسبت به غير مرد و همسرش چهار شاهد و در مورد مرد و همسرش برنامه لعان بايد اجرا گردد، و حتى اگر كسى كه ديگرى را متهم مى‌سازد نتواند ادعاى خود را در محكمه قضاوت اسلامى به ثبوت برساند خود مجازات شديد (چهار پنجم حد زنا) خواهد داشت، تا كسى تصور نكند مى‌تواند با متهم ساختن ديگران به سادگى آنها را به مجازات اسلامى بكشاند، بلكه به عكس خودش گرفتار مجازات خواهد شد.
سپس به همين مناسبت حديث معروف افك و تهمتى را كه به يكى از همسران پيامبر صلي‌الله‌عليه‌و‌آله زدند مطرح كرده، و قرآن شديدا اين مساله را تعقيب مى‌كند، تا كاملا روشن شود شايعه‌سازى درباره افراد پاك چه گناه سنگينى دارد.
در مرحله سوم براى اينكه تصور نشود اسلام تنها به برنامه مجازات گنهكار قناعت مى‌كند به يكى از مهمترين راههاى پيشگيرى از آلودگيهاى جنسى پرداخته، مساله نهى از چشم‌چرانى مردان نسبت به زنان و زنان نسبت به مردان و موضوع حجاب زنان مسلمان را پيش كشيده مشروحا در اين زمينه بحث مى‌كند، چرا كه يكى از عوامل مهم انحرافات جنسى اين دو مساله چشم‌چرانى و بى‌حجابى است، و تا آنها ريشه‌كن نشوند آلودگيها بر طرف نخواهد شد.
در مرحله چهارم باز به عنوان يك پيشگيرى مهم از آلوده شدن به اعمال منافى عفت دستور ازدواج سهل و آسان را صادر مى‌كند تا از طريق ارضاى مشروع غريزه جنسى با ارضاى نامشروع مبارزه كند.
در مرحله پنجم بخشى از آداب معاشرت و اصول تربيت فرزندان نسبت به پدران و مادران را در همين رابطه بيان مى‌كند كه در اوقات خاصى كه احتمال دارد زن و شوهر با هم خلوت كرده باشند، فرزندان بدون اجازه وارد اتاق آنها نشوند و موجباتى از اين راه براى انحراف فكر آنها فراهم نگردد. و به همين مناسبت بعضى ديگر از آداب زندگى خانوادگى را، هر چند ارتباط با مسائل جنسى ندارد، ذكر مى‌كند.
در مرحله ششم كه در لابلاى اين بحثها طرح شده بخشى از مسائل مربوط به توحيد و مبدء و معاد و تسليم بودن در برابر فرمان پيامبر را ذكر مى‌كند چرا كه پشتوانه همه برنامه‌هاى عملى و اخلاقى همان مسائل اعتقادى و ايمان به مبدء و معاد و حقانيت نبوت است، و تا اين ريشه نباشد آن شاخ و برگها و گل و ميوه‌ها شكوفا نمى‌گردد.
ضمنا به مناسبت بحثهاى مربوط به ايمان و عمل صالح سخن از حكومت جهانى مؤمنان صالح العمل به ميان آمده و به بعضى از دستورات ديگر اسلام نيز اشاره شده است كه در مجموع يك واحد كامل و جامع را تشكيل مى‌دهد.[8]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابى‌بن‌كعب از پيامبر خدا نقل كرده كه «هر كه سوره نور را بخواند، خداوند ده حسنه به او مي‌دهد به اندازه اجر همه مؤمنين گذشته و آينده».
از امام صادق عليه‌السلام نقل شده كه «مال و عورت خود را بخواندن سوره نور حفظ كنيد و زنان خود را بوسيله آن در حصار عفت قرار دهيد، زيرا كسى كه اين سوره را در هر شب و هر روز بخواند، هيچيك از خانواده‌اش هرگز زنا نمي‌كند تا بميرد، در وقت مردن هفتاد هزار ملك تا كنار قبر او را تشييع جنازه مي‌كنند و براى او دعا و استغفار مي‌كنند تا وارد قبر شود».[9]
محل نزول
سوره نور بدون اختلاف مدني است.[10]
زمان نزول
چون جريان «افك» در سوره نور واقع است و آن در سال پنجم هجرى در جريان جنگ «بنى‌المصطلق» اتفاق افتاده است بنابراين مي‌توان گفت كه آن در سال پنجم هجرت نازل شده است.[11]
فضاي نزول
فضاي نزول سوره نور بيان احکام و نظامند کردن روابط اجتماعي و خانوادگي در دولت نوپاي اسلامي است.
راجع به علت نزول اين سوره بايد گفت به احتمال قوى جريان افك سبب نزول آن بوده است، وانگهى ملاحظه آيات و مطالب آن نشان مى‌دهد كه وضع آن روز مسلمانان آمدن قوانينى را كه در اين سوره است لازم مى‌داشت ظاهرا جريان لعان نيز در نزول سوره دخيل بوده است.[12]
ترتيب در مصحف
سوره نور در چينش كنونى قرآن بيست‌و‌چهارمين سوره به شمار مى‌آيد.[13]
ترتيب بر اساس نزول
سوره نور صدوسومين سوره قرآن در ترتيب نزول مي باشد و پس از سوره نصر نازل شده است. [14] (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلي
خداوند سوره مؤمنون را به اين مطلب ختم كرد كه مردم را بيهوده نيافريد، بلكه براى امر و نهى آفريد، اكنون سوره نور را به ذكر امر و نهى و بيان مقررات دينى آغاز كرده است.[15]
ويژگي
سوره نور از سور مثاني مي باشد مثاني سوره هايي هستند که بعد از سور مئين قرار گرفته اند و زير صد آيه دارند مانند اينکه سور مئين مبادي باشند و توالي آن مثاني آن فرض شده اند.[16]
سوره هاي مثاني عبارتند از: احزاب و حجّ و قصص و نمل و نور و انفال و مريم و عنکبوت و روم و يس و فرقان و حجر و رعد و سبأ و فاطر و إبراهيم و ص و محمد و لقمان و زمر.[17]
روايتى است كه از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئين را به جاى انجيل و سوره‌هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشيد.[18]
سوره نور تنها سوره قرآن است كه با واژ? «سوره» آغاز مى‌شود و آي? سي‌وپنجم اين سوره كه با جمل? «اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ» آغاز مى‌شود آي? نور نام دارد.[19]
[1]قاموس قرآن،ج7، ص126
[2]تفسير قرآن مهر، ج14، ص 111
[3]دانشنامه قرآن و قرآن پژوهي،ص1243
[4]الكشف و البيان، ج7، ص 62
[5]همان
[6]همان
[7]تفسير قرآن مهر، ج14، ص 114
[8]تفسير نمونه، ج14، ص 353
[9]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج17، ص 92
[10]همان
[11]تفسير أحسن‌الحديث، ج7، ص 171
[12]تفسير أحسن‌الحديث، ج7، ص 172
[13]تفسير قرآن مهر، ج14، ص 113
[14]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص 137
[15]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج17، ص 92
[16]زاد المسير فى علم التفسير، ج4، ص 141
[17]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص 313
[18]جامع البيان فى تفسير القرآن، ج1، ص 34
[19]تفسير قرآن مهر، ج14، ص 114