سوره مسد
مسد به معني ريسمانى است كه از ليف خرما بافته شده باشد، محور آهنين.[1]
مفهوم کلي سوره
هشدار به دشمنان اسلام
سرگذشت عبرت‌آموز ابولهب و همسرش[2]
اسامي سوره
مسد، تبت، ابولهب، لهب، تبت يدا أبي لهب.[3]
علت نامگذاري
«سوره مسد» نامگذاري اين سوره به نام مسد «ريسمان» به خاطر وقوع اين لفظ در آخرين آيه اين سوره مي باشد.
«سوره تبت»علّت نامگذارى اين سوره به اين نام ظاهرا وقوع لفظ «تبت» در اول آن است و يا آنكه اين سوره حكايت از تباب و خسران دارد.[4]
«سوره ابولهب» به خاطر وجود اين اسم در آيه اول اين سوره مي باشد و همچنين شأن نزول اين سوره نيز در مورد ابولهب است.
«سوره لهب» به خاطر وقوع اين لفظ در آيه سوم اين سوره مي باشد که خداوند سرانجام ابولهب را آتشي شعله ور بيان کرده است.
«سوره تبت يدا أبي لهب» نامگذاري سوره با عبارت آغازين آن مي باشد که در لسان برخي صحابه نيز از اين نام استفاده شده است.[5]
تعداد آيات
سوره مسد پنج آيه دارد.[6]
تعداد کلمات
سوره مسد بيست کلمه دارد.[7] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره مسد هفتادوهفت حرف دارد.[8] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه ها
هدف اصلى سوره مسد هشدار به دشمنان اسلام است كه فرجام عذاب‌آلودى دارند.[9]
محتوا و موضوعات
سوره مسد تقريبا در اوائل دعوت آشكار پيغمبر اكرم صلي‌الله‌عليه‌وآله نازل شده و تنها سوره‌اى است كه در آن حمله شديدى با ذكر نام نسبت به يكى از دشمنان اسلام و پيغمبر اكرم صلي‌الله‌عليه‌وآله در آن عصر و زمان (يعنى ابولهب) شده است، و محتواى آن نشان مى‌دهد كه او عداوت خاصى نسبت به پيغمبر اسلام صلي‌الله‌عليه‌وآله داشت، او و همسرش از هيچگونه كارشكنى و بدزبانى مضايقه نداشتند.
قرآن با صراحت مى‌گويد: هر دو اهل دوزخند، و راه نجاتى براى آنها نيست، و اين معنى به واقعيت پيوست، سرانجام هر دو بى‌ايمان از دنيا رفتند.[10]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
در حديث ابى‌بن‌كعب است كه هر كس سوره مسد را قرائت كند اميد دارم كه خدا ميان او و ابولهب در يك خانه جمع نكند.
از امام صادق عليه‌السلام روايت شده كه فرمود: «هرگاه سوره تبّت را خوانديد بر ابولهب نفرين و لعن نمائيد چون او از تكذيب‌كنندگان پيامبر صلى‌الله‌عليه‌و‌آله و قرآنى كه از نزد خدا آمده است بود».[11]
محل نزول
سوره مسد در مكه بر پيامبر اسلام صلى‌الله‌عليه‌و‌آله نازل شده است.[12]
زمان نزول
تاريخ نزول سوره مسد در ما بين ابتداء وحى و هجرت مسلمين به حبشه است و بعد از سوره مدثر نازل شده است.[13]
فضاي نزول
بعد از دستور خداوند به پيامبر صلى‌الله‌عليه‌و‌آله در مورد دعوت خويشاوندان نزديک به اسلام، آن حضرت تمامي خويشان خود را جمع نموده و اسلام را بر آنان عرضه نمود، هر چند اين دعوت مورد اقبال و توجه خويشاوندان آن حضرت نشد اما در اين ميان اين ابولهب بود که پيامبر صلى‌الله‌عليه‌و‌آله را مورد عتاب قرار داد و به آن حضرت توهين نمود. و با كمال بى‌شرمى در پاسخش گفت تبا لك(خسران و هلاكت بر تو باد!). از آن موقع به بعد ابولهب و همچنين زنش از هيچگونه آزار و اذيتي در مورد پيامبر فرو نگذاشتند و در واقع خداوند متعال سوره مسد را درباره او و زنش نازل کرد و ضمن اينکه گفتار او را به خودش رد كرد، بيان نمود خسران و هلاكت ابدي نصيب ابولهب و زنش گرديده است.[14]
ترتيب در مصحف
سوره مسد صدويازدهمين سوره در چينش كنونى قرآن به شمار مي آيد.[15]
ترتيب بر اساس نزول
سوره مسد ششمين سوره در ترتيب نزول مي باشد و بعد از سوره مدثّر نازل شده است.[16] (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلي
خداوند سبحان در سوره نصر وعده يارى و فتح پيغمبر صلي‌الله‌عليه‌وآله را ياد نمود پس در سوره مسد آنچه از امر ابى‌لهب را كه خداوند كفايت فرمود بيان كرده است.[17]
ويژگي
سوره مسد از سور مفصلات مي باشد[18] ابن قتيبه مي گويد: ... مفصلات سوره هاي کوچکي هستند که بعد از سور مثاني آمده اند اينکه چرا اين سوره ها را مفصل ناميده اند به خاطر کوتاه بودن آنها و اينکه بسيار به واسطه بِسْمِ اللّ?هِ الرَّحْم?نِ الرَّحِيمِ از يكديگر جدا شده‌اند.[19]
روايتى است كه از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئين را به جاى انجيل و سوره‌هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشيد.[20]
خصوصيت سوره مسد آن است كه برخلاف روش معمول قرآن، كه از دشمنان اسلام نام نمى‌برد، در اين سوره از ابولهب به طور صريح نام برده و به او نفرين شده است؛ زيرا او از دشمنان لجوج اسلام بود كه پيامبر صلى‌الله‌عليه‌و‌آله را بسيار آزار مى‌داد.[21]
[1]فرهنگ ابجدى الفبايى عربى فارسى: ترجمه كامل المنجد الابجدى، متن، ص: 818
[2]تفسير قرآن مهر، ج22، ص: 383
[3]التحرير و التنوير، ج30، ص 525
[4]تفسير احسن‌الحديث، ج12، ص 392
[5]أسماء سور القرآن و فضائلها، ص 583-581
[6]الكشف و البيان، ج10، ص 323
[7]همان
[8]همان
[9]تفسير قرآن مهر، ج22، ص 384
[10]تفسير نمونه، ج27، ص 412
[11]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج27، ص 344
[12]همان
[13]حجةالتفاسير و بلاغ‌الإكسير، مقدمه‌اول، ص 38
[14]برگرفته شده از مفهوم ترجمه تفسير الميزان، ج20، ص 664
[15]تفسير قرآن مهر، ج22، ص 383
[16]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص 135
[17]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج27، ص 344
[18]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص313
[19]جامع البيان فى تفسير القرآن، ج1، ص 34
[20]همان
[21]تفسير قرآن مهر، ج22، ص 384