سوره كوثر
مفهوم کلي سوره
نعمتهاى الهى بر پيامبر صلى الله عليه و آله
تداوم نسل پيامبر صلى الله عليه و آله (از طريق فاطمه عليها السلام)
نماز و قربانى، دو راه سپاس‌گزارى[3]
اسامي سوره
کوثر، إنّا أعطيناک الکوثر، نحر.[4]
علت نام‌گذاري
«سوره کوثر»؛ كوثر به معني خير فراوان است كه از آي? اول سوره گرفته شده است.[5]
«سوره إنّا أعطيناک الکوثر»؛ نام‌گذاري سوره به اسم آغازين آن که در لسان روايات هم به آن اشاره شده است.[6]
«سوره نحر»؛ نحر به معني قرباني کردن مي‌باشد، نام‌گذاري سوره به اين نام به خاطر وجود اين لفظ در آيه سوم اين سوره مي‌باشد.
تعداد آيات
سوره کوثر سه آيه دارد.[7]
تعداد کلمات
سوره کوثر ده کلمه دارد.[8] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره کوثر چهل‌ودو حرف دارد.[9] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه ها
محور اصلى سوره کوثر بيان نعمتهاى الهى بر پيامبر اسلام صلى‌الله‌عليه‌و‌آله و دل‌دارى به ايشان است.[10]
محتوا و موضوعات
در سوره کوثر منتى بر رسول خدا صلي‌الله‌عليه‌وآله نهاده به اينكه به آن جناب كوثر داده، و اين بدان منظور است كه آن جناب را دلخوش سازد و بفهماند كه آن كس كه به وى زخم زبان مى‌زند كه اولاد ذكور ندارد و ابتر است، خودش ابتر است.[11]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
در حديث ابى‌بن‌كعب است، كسى كه سوره کوثر را بخواند خداوند او را از نهرهاى بهشت سيراب، و به عدد هر قربانى كه بندگان آن را در روز عيد قربانى نموده و هر قربانى كه اهل كتاب و مشركين مي‌نمايند به او پاداش عطا مي‌کند.
ابوبصير از صادق عليه‌السلام روايت نموده كه فرمود: «كسى كه انا اعطيناك الكوثر را در نمازهاى واجبى و مستحبى بخواند خدا او را در روز قيامت از كوثر سقايت فرمايد. و جايگاهش در نزد محمد صلى‌الله‌عليه‌و‌آله خواهد بود».[12]
محل نزول
سوره كوثر مكّى است از نظر ابن عبّاس و كلبى و از نظر عكرمه و ضحاك مدنى است.[13]
زمان نزول
تاريخ نزول سوره کوثر در ما بين ابتداء وحى و هجرت مسلمين به حبشه است و بعد از سوره عاديات نازل شده است.[14]
فضاي نزول
پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله دو فرزند پسر از بانوى اسلام خديجه داشت: يكى" قاسم" و ديگرى" طاهر" كه او را" عبد اللَّه" نيز مى‌ناميدند، و اين هر دو در مكه از دنيا رفتند، و پيغمبر اكرم ص فاقد فرزند پسر شد، اين موضوع زبان بدخواهان قريش را گشود، و كلمه" ابتر" را براى حضرتش انتخاب كردند.[15]
آنها طبق سنت خود براى فرزند پسر اهميت فوق العاده‌اى قائل بودند، او را تداوم‌بخش برنامه‌هاى پدر مى‌شمردند، بعد از اين ماجرا آنها فكر مى‌كردند با رحلت پيغمبر اكرم ص برنامه‌هاى او به خاطر نداشتن فرزند ذكور تعطيل خواهد شد و خوشحال بودند.
قرآن مجيد نازل شد و بطرز اعجازآميزى در سوره کوثر به آنها پاسخ گفت، و خبر داد كه دشمنان او ابتر خواهند بود، و برنامه اسلام و قرآن هرگز قطع نخواهد شد، بشارتى كه در اين سوره داده شده از يك سو ضربه‌اى بود بر اميدهاى دشمنان اسلام، و از سوى ديگر تسلى خاطرى بود به رسول اللَّه ص كه بعد از شنيدن اين لقب زشت و توطئه دشمنان قلب پاكش غمگين و مكدر شده بود.[16]
در شان نزول سوره کوثرمى‌خوانيم:" عاص بن وائل" كه از سران مشركان بود، پيغمبر اكرم ص را به هنگام خارج شدن از مسجد الحرام ملاقات كرد، و مدتى با حضرت گفتگو نمود، گروهى از سران قريش در مسجد نشسته بودند و اين منظره را از دور مشاهده كردند، هنگامى كه" عاص بن وائل" وارد مسجد شد به او گفتند: با كه صحبت مى‌كردى؟ گفت: با اين مرد" ابتر"! اين تعبير را به خاطر اين انتخاب كرد كه" عبد اللَّه" پسر پيغمبر اكرم ص از دنيا رفته بود، و عرب كسى را كه پسر نداشت" ابتر" (يعنى بلا عقب) مى‌ناميد، و لذا قريش اين نام را بعد از فوت پسر پيغمبر براى حضرت انتخاب كرده بود (سوره فوق نازل شد و پيغمبر اكرم ص را به نعمتهاى بسيار و كوثر بشارت داد، و دشمنان او را ابتر خواند)[17] .
ترتيب در مصحف
سوره کوثر صدوهشتمين سوره در چينش كنونى قرآن به شمار مي آيد.[18]
ترتيب بر اساس نزول
سوره کوثر پانزدهمين سوره در ترتيب نزول مي باشد و بعد از سوره عاديات نازل شده است.[19] (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلي
خداوند در سوره ماعون تاركين نماز و مانعين زكات را مذمت کرده است، و در سوره کوثر ياد كرد کساني که آن كار را كرده و پيامبر را تكذيب كردند، در مقابل خداوند به او خير كثير داده و او را فرمان به نماز داده است.[20]
ويژگي
سوره كوثر با سه آيه، كوچك‌ترين سوره قرآن است. برخى كلمات آن مثل كوثر، ابتر و انحر يك بار در قرآن به كار رفته است.[21]
سوره کوثر از سور مفصلات مي باشد[22] ابن قتيبه مي گويد: ... مفصلات سوره هاي کوچکي هستند که بعد از سور مثاني آمده اند اينکه چرا اين سوره ها را مفصل ناميده اند به خاطر کوتاه بودن آنها و اينکه بسيار به واسطه بِسْمِ اللّ?هِ الرَّحْم?نِ الرَّحِيمِ از يكديگر جدا شده‌اند.[23]
روايتى است كه از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئين را به جاى انجيل و سوره‌هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشيد.[24]
[1]قاموس قرآن، ج6، ص93
[2]ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن با تفسير لغوى و ادبى قرآن، ج3، ص: 312
[3]تفسير قرآن مهر، ج22، ص: 363
[4]التحرير و التنوير، ج30، ص 501
[5]تفسير قرآن مهر، ج22، ص 364.
[6]مانند روايات نقل شده در الكشف و البيان، ج10، ص 307.
[7]الكشف و البيان، ج10، ص 307
[8]همان.
[9]همان.
[10]تفسير قرآن مهر، ج22، ص 364.
[11]ترجمه تفسير الميزان، ج20، ص 637.
[12]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج27، ص 308
[13]همان
[14]حجةالتفاسير و بلاغ‌الإكسير، مقدمه‌اول، ص 37
[15]پيغمبر اكرم صاحب فرزند ذكور ديگرى بنام" ابراهيم" از" ماريه قبطيه" در مدينه در سال هشتم هجرت شد، ولى اتفاقا او نيز قبل از آنكه به دوسالگى برسد چشم از دنيا پوشيد و وفات او قلب پاك پيامبر( ص) را آزرد.
[16]تفسير نمونه ج 27، ص 368
[17]همان به نقل از " مجمع البيان" جلد 10 صفحه 549.
[18]تفسير قرآن مهر، ج22، ص 363.
[19]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص 135
[20]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج27، ص 308.
[21]تفسير قرآن مهر، ج22، ص 364.
[22]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص313
[23]جامع البيان فى تفسير القرآن، ج1، ص 34
[24]همان