سوره غاشيه
غاشيه به معني فرا گيرنده و پوشاننده است.[1]
مفهوم کلي سوره
نشانه‌هاى خدا در صحن? هستى؛
رستاخيز و ويژگى‌هاى آن.[2]
اسامي سوره
غاشيه، هل أتاک حديث الغاشية.[3]
علت نام‌گذاري
«سوره غاشيه»؛ نام اين سوره «غاشيه» (پوشاننده) و اشاره به روز رستاخيز است كه حوادث هولناك آن همه را مى‌پوشاند. اين نام از آيه اول اين سوره گرفته شده است.[4]
«سوره هل أتاک حديث‌الغاشية» در برخي منابع تفسيري از اين نام ياد شده است، که در واقع تسميه سوره به عبارت آغازين آن است که در صدر اسلام مرسوم بوده است.[5]
تعداد آيات
سوره غاشيه بيست‌وشش آيه دارد.[6]
تعداد کلمات
سوره غاشيه نود ودو کلمه دارد.[7] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره غاشيه سيصدوهشتادويک حرف دارد.[8] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه ها
دو محور اساسى سوره غاشيه توحيد و معاد است.[9]
محتوا و موضوعات
سوره غاشيه كه از سوره‌هاى مكى است عمدتا بر سه محور دور مى‌زند:
محور اول: بحث معاد است، مخصوصا كيفرهاى دردناك مجرمان و پاداشهاى شوق‌انگيز مؤمنان؛
محور دوم: بحث توحيد است كه با اشاره به آفرينش آسمان و خلقت کوه‌ها و زمين و توجه انسانها به اين سه موضوع اسرار آميز بيان شده؛
و محور سوم: بحث از نبوت و گوشه‌اى از وظائف پيامبر اسلام صلى‌الله‌عليه‌و‌آله است، و در مجموع اهداف سوره‌هاى مكى را كه تقويت مبانى ايمان و اعتقاد است تعقيب مى‌كند.[10]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابى‌بن‌كعب از پيامبر صلى‌الله‌عليه‌و‌آله روايت نموده كه فرمود: «هر كس سوره غاشيه را قرائت كند خداوند حساب آن را آسان كشد».
ابوبصير از امام صادق عليه السلام روايت كرده كه فرمود: «هر كس قرائت هَلْ أَتاكَ حَدِيثُ الْغاشِيَةِ را در نمازهاى واجب و يا نافله‌اش ادامه دهد خداوند او را در دنيا و آخرت مشمول رحمت خود فرموده و او را در روز قيامت از عذاب و شكنجه‌هاى آتش در امان قرار دهد».[11]
محل نزول
سوره غاشيه در مكه بر پيامبر صلى‌الله‌عليه‌و‌آله نازل شده است.[12]
زمان نزول
تاريخ نزول سوره غاشيه بعد از اسراء و قبل از هجرت پيامبر به مدينه است و بعد از سوره ذاريات نازل شده است.[13]
فضاي نزول
با توجه به مکي بودن سوره غاشيه و بحث‌هاي عقيدتي در سوره‌هاي مکي اين سوره هم به بشارت و انذار پرداخته است و مطالب عاليه آن نشان مى‌دهد كه وضع آن روز اسلام و هدايت انسانها مقتضى آن بوده كه اين سوره مباركه نازل شود و گوشه‌اى از نظام اتم كائنات و آخرين مسير حيات بشرى را روشن نمايد.[14]
ترتيب در مصحف
سوره غاشيه هشتادوهشتمين سوره در چينش كنونى قرآن به شمار مي آيد.[15]
ترتيب بر اساس نزول
سوره غاشيه شصت‌وهشتمين سوره در ترتيب نزول مي باشد و بعد از سوره ذاريات نازل شده است.[16] (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلي
چون خداوند سبحان سوره أعلي را به ترتيب در آخرت پايان داد و اينكه آن بهتر از دنياست سوره غاشيه را نيز به بيان احوال آخرت شروع نمود.[17]
ويژگي
سوره غاشيه از سور مفصلات مي باشد[18] ابن قتيبه مي گويد: ... مفصلات سوره هاي کوچکي هستند که بعد از سور مثاني آمده اند اينکه چرا اين سوره ها را مفصل ناميده اند به خاطر کوتاه بودن آنها و اينکه بسيار به واسطه بِسْمِ اللّ?هِ الرَّحْم?نِ الرَّحِيمِ از يكديگر جدا شده‌اند. [19]
روايتى است كه از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئين را به جاى انجيل و سوره‌هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشيد.[20]
استفاده از روش هاي تربيتي همچون سؤال نمودن از وضعيت روز قيامت با تعبيري خاص، به تصوير کشيدن حالات مختلف مؤمنان و کافران، توجه دادن به خلقت موجود عجيبي مانند شتر و مختار دانستن انسان در پذيرش و عدم پذيرش انذارهاي پيامبران از ويژگي هاي خاص و هنرمندانه سوره غاشيه است.
[1]قاموس قرآن، ج5، ص 101
[2]تفسير قرآن مهر، ج22، ص 177
[3]التحرير و التنوير، ج30، ص 260
[4]تفسير قرآن مهر، ج22، ص 177
[5]التحرير و التنوير، ج30، ص 260
[6]الكشف و البيان، ج10، ص187
[7]همان
[8]همان
[9]تفسير قرآن مهر، ج22، ص 178
[10]تفسير نمونه، ج26، ص 412
[11]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج27، ص 32
[12]همان، ص 32
[13]حجةالتفاسير و بلاغ‌الإكسير، مقدمه‌اول، ص 33
[14]تفسير احسن‌الحديث، ج12، ص 195 با اندکي تغيير و تصرف
[15]تفسير قرآن مهر، ج22، ص 177
[16]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص: 136
[17]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج27، ص 32
[18]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص313
[19]جامع البيان فى تفسير القرآن، ج1، ص 34
[20]همان