سوره فجر
فجر يعني شکافتن و صبح را از آن فجر گويند كه شب را ميشكافد.[1]
مفهوم کلي سوره
اسامي سوره
فجر
علت نام‌گذاري
«سوره فجر»؛ نام اين سوره «فجر» (به سپيده‌دم) است كه از آي? اول اين سوره گرفته شده است.[3]
تعداد آيات
سوره فجر سي آيه دارد.[4]
تعداد کلمات
سوره فجر صدوسي‌ونه کلمه دارد.[5] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره فجر پانصدونودوهفت حرف دارد.[6] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه ها
محورهاى اساسى سوره فجر مسئل? معاد، امتحان مردم در دنيا و يادآورى سرنوشت عبرت‌آموز اقوام پيشين است.[7]
محتوا و موضوعات
سوره فجر همانند بسيارى ديگر از سوره‌هايى كه در مكه نازل شده داراى آياتى كوتاه، تكان دهنده، پرطنين، و توأم به انذارهاى فراوان است.
در بخش اول اين سوره به سوگندهاى متعددى برخورد مى‌كنيم كه در نوع خود بي‌سابقه است، و اين قسم‌ها مقدمه‌اى است براى تهديد جباران به عذاب الهى.
در بخش ديگرى از اين سوره اشاره‌اى به بعضى از اقوام طغيانگر پيشين مانند قوم عاد و ثمود و فرعون و انتقام شديد خداوند از آنان كرده است، تا قدرت‌هاى ديگر حساب خود را برسند.
در سومين بخش اين سوره به تناسب بخشهاى گذشته اشاره مختصرى به امتحان و آزمايش انسان دارد، و كوتاهى او را كه در اعمال خير به باد انتقاد مى‌گيرد.
در آخرين بخش اين سوره به سراغ مساله معاد و سرنوشت مجرمان و كافران، و همچنين پاداش عظيم مؤمنانى كه صاحب نفوس مطمئنه هستند مى‌رود.[8]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابى‌بن‌كعب از پيغمبر صلىاللهعليهوآله روايت نموده كه آن حضرت فرمود: «كسى كه سوره فجر را در ده شب اوّل ماه ذى‌الحجّه بخواند خداوند او را بيامرزد و كسى كه در ساير روزها بخواند براى او در روز قيامت نورى باشد.
داودبن‌فرقد از امام صادق عليه‌السلام روايت نموده كه فرمود: «سوره و الفجر را در نماز واجب و مستحب خود بخوانيد، زيرا آن سوره حسين‌بن‌على عليه‌السلام است».[9]
محل نزول
سوره فجر در مكه بر پيامبر صلىاللهعليهوآله نازل شده است.[10]
زمان نزول
تاريخ نزول سوره فجر در ما بين ابتداء وحى و هجرت مسلمين به حبشه است و بعد از سوره ليل نازل شده است.[11]
فضاي نزول
با توجه به مکي بودن سوره فجر ظاهرا تعلق بيش از حد مشرکان مکه به دنيا و طغيان آنها در برابر آيات الهي باعث نزول اين سوره گرديده است. سوره فجر در فضايي نازل شده است که مشرکان نعمت‌ها و ثروت‌هايي را که در اختيار داشتند دليل برکرامتشان نزد خدا مي‌دانستند و افراد فقير را حقير و خوار در درگاه الهي مي‌دانستند. خداوند متعال در اين سوره ضمن هشدار به مشرکان صاحب ثروت و اينکه هر آن در معرض امتحان الهي هستند سرنوشت پيشينيان را مايه عبرت وعالم آخرت را جايگاهي براي حساب‌کشي آنها معرفي مي‌نمايد.
ترتيب در مصحف
سوره فجر هشتادونهمين سوره در چينش كنونى قرآن به شمار مي آيد.[12]
ترتيب بر اساس نزول
سوره فجر دهمين سوره در ترتيب نزول مي باشد و بعد از سوره ليل نازل شده است.[13] (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلي
خداوند سبحان سوره غاشيه را به اين پايان داد كه برگشت، و حساب مردم به سوى خدا و با خداست، سپس سوره فجر را با تأكيد بر اين معنى شروع كرد.[14]
ويژگي
سوره فجر از سور مفصلات مي باشد[15] ابن قتيبه مي گويد: ... مفصلات سوره هاي کوچکي هستند که بعد از سور مثاني آمده اند اينکه چرا اين سوره ها را مفصل ناميده اند به خاطر کوتاه بودن آنها و اينکه بسيار به واسطه بِسْمِ اللّ?هِ الرَّحْم?نِ الرَّحِيمِ از يكديگر جدا شده‌اند. [16]
روايتى است كه از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئين را به جاى انجيل و سوره‌هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشيد.[17]
سوره فجر سوره امام حسين عليه‌السلام است.[18]
[1]قاموس قرآن، ج5، ص: 152
[2]تفسير قرآن مهر، ج22، ص: 189
[3]همان، ص 189
[4]الكشف و البيان، ج10، ص191
[5]همان
[6]همان
[7]تفسير قرآن مهر، ج22، ص 190
[8]تفسير نمونه، ج26، ص 438
[9]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج27، ص 51
[10]همان
[11]حجةالتفاسير و بلاغ‌الإكسير، مقدمه‌اول، ص 34
[12]تفسير قرآن مهر، ج22، ص 189
[13]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص: 135
[14]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج27، ص 51
[15]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص313
[16]جامع البيان فى تفسير القرآن، ج1، ص 34
[17]همان
[18]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج27، ص 51