سوره تحريم
تحريم به معني منع، حرام کردن مي باشد.[1]
مفهوم کلي سوره
تربيت خانواده‌ها از طريق الگودهى؛
مريم و آسيه الگوهاى خوب زنان؛
همسر نوح و لوط، نمونه‌هاى ناپسند زنان؛
يادآورى معادى.[2]
علت نام‌گذاري
سبب نام‌گذارى سوره تحريم به اسامى «سوره تحريم، سوره متحرم، سوره لم تحرم، سوره يا أيها النبي و سوره النبي»، آيه اول آن است كه خطاب به پيامبر اسلام صلي‌الله‌عليه‌وآله مى‌فرمايد: «چرا چيزى را كه خدا بر تو حلال ساخته حرام مى‌كنى؟» و هم? نام‌هاى آن از تعبيرات همين آيه گرفته شده است.[5]
تعداد آيات
سوره تحريم دوازده آيه دارد.[6]
تعداد کلمات
سوره تحريم دويست وچهل وهفت کلمه دارد.[7] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره تحريم هزاروشصت حرف دارد.[8] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه ها
هدف‌هاى اساسى سوره تحريم عبارت‌اند از:
1. آموزش مسلمانان در مورد تربيت خانواده؛
2. الگودهى به زنان مسلمان.[9]
محتوا و موضوعات
سوره تحريم عمدتا از چهار بخش تشكيل شده است:
بخش اول: كه از آي? يك تا پنج ادامه دارد مربوط به ماجراى پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله با بعضى از همسرانش مى‌باشد، حضرت پاره‌اى از غذاهاى حلال را بر خود تحريم فرمود، و آيات فوق نازل شد و همسران پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله را مورد ملامت قرار داد، كه شرح آن در شان نزول به خواست خدا خواهد آمد.
بخش دوم: كه از آيه شش تا هشت ادامه دارد خطابى است كلى به همه مؤمنان در مورد مراقبت در امر تعليم و تربيت خانواده، و لزوم توبه از گناهان.
بخش سوم: كه تنها يك آيه است، خطاب به پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله در مورد جهاد با كفار و منافقين است.
در بخش چهارم: كه آخرين بخش سوره را تشكيل مى‌دهد و شامل آيه ده تا دوازده مى‌باشد، خداوند براى تبيين بخش‌هاى قبل شرح حال دو نفر از زنان صالح (مريم و همسر فرعون) و دو نفر از زنان ناصالح (همسر نوح و همسر لوط) را بيان كرده است و در واقع به زنان مسلمين و به خصوص همسران پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله هشدار مى‌دهد كه خود را با گروه اول هماهنگ كنند نه دوم.[10]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابى‌بن‌كعب از پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله روايت نموده كه «هر كس سوره يا أَيُّهَا النَّبِيُّ لِمَ تُحَرِّمُ ما أَحَلَّ اللَّهُ لَكَ را قرائت كند خدا به او توبه نصوح عطا فرمايد».[11]
محل نزول
سوره تحريم در مدينه بر پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله نازل شده است.[12]
زمان نزول
سوره تحريم در حدود سالهاي هفتم يا هشتم هجري نازل شده است.[13]
فضاي نزول
با اينکه سوره تحريم در زماني نازل شده است که حکومت اسلامي پيامبرصلي‌الله‌عليه‌وآله جايگاه ويژه‌اي پيدا کرده بود و همه به آن حضرت به ديده احترام مي نگريستند اما فضاي برخي از خانه‌هاي حضرت و بعضي از زنان پيامبر متوجه عظمت اين اول شخص عالم نشده بودند و با حسادت ها و دخالت دادن آن حضرت در دعواهاي زنانه خودشان پيامبر را مورد آزار قرار مي دادند. تا جايي که خداوند متعال با نازل نمودن اين سوره آنها را به شدت سرزنش نمود و با ياد آوري جريان همسران نوح و لوط از آنان خواست يا طلاق بگيرند يا توبه کنند و گرنه عذاب درناکي در انتظار آنها خواهد بود.
ترتيب در مصحف
سوره تحريم شصت‌وششمين سوره در چينش كنونى قرآن به شمار مي آيد.[14]
ترتيب بر اساس نزول
سوره تحريم صدوهشتمين سوره در ترتيب نزول مي باشد و بعد از سوره حجرات نازل شده است.[15] (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلي
چون خداوند در سوره طلاق احكام زنها را در طلاق و غيره مقدّم داشت سوره تحريم را نيز با احكام آنها افتتاح نمود.[16]
ويژگي
سوره تحريم از سور مفصلات مي باشد[17] ابن قتيبه مي گويد: ... مفصلات سوره هاي کوچکي هستند که بعد از سور مثاني آمده اند اينکه چرا اين سوره ها را مفصل ناميده اند به خاطر کوتاه بودن آنها و اينکه بسيار به واسطه بِسْمِ اللّ?هِ الرَّحْم?نِ الرَّحِيمِ از يكديگر جدا شده‌اند. [18]
روايتى است كه از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئين را به جاى انجيل و سوره‌هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشيد.[19]
سوره تحريم همچنين جزو سور ممتحنات نيز آمده است.[20]
مهمترين ويژگي سوره تحريم بيان اين مطلب است که همسر پيامبر بودن موضوعيت ندارد، بلکه ملاك در نزد خداوند، ايمان و عمل صالح است.
[1]مجمع‌البحرين، ج3، ص251
[2]تفسير قرآن مهر، ج21، ص: 117
[3]همان، ص119
[4]نظم‌الدرر فى تناسب‌الآيات و السور، ج8، ص43
[5]تفسير قرآن مهر، ج21، ص119
[6]الكشف و البيان، ج9، ص343
[7]همان
[8]همان
[9]تفسير قرآن مهر، ج21، ص120
[10]تفسير نمونه، ج24، ص267
[11]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج25، ص120
[12]همان
[13]تفسير احسن‌الحديث، ج11، ص223
[14]تفسير قرآن مهر، ج21، ص119
[15]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص 137
[16]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج25، ص120
[17]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص313
[18]جامع البيان فى تفسير القرآن، ج1، ص 34
[19]همان
[20]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص313