سوره واقعه
واقعه به معني حادثه شديد مي باشد.[1]
مفهوم کلي سوره
دلايل رستاخيز و تصوير صحنه‌هاى آن؛
تقسيم مردم به مقربان و اصحاب دست راست و چپ؛
نشانه‌هاى خدا در صحنه‌ى طبيعت و كيهان.[2]
اسامي سوره
سوره واقعة
علت نامگذاري
«سوره واقعة»؛ تنها نام اين سوره واقعه (حادثه و پيشامد) است كه از آي? اول آن گرفته شده است. واقعه يكى از نام‌هاى قيامت نيز هست.[3]
تعداد آيات
سوره واقعه نودوشش آيه دارد.[4]
تعداد کلمات
سوره واقعه سيصدوهفتادوهشت کلمه دارد.[5] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره واقعه هزاروهفتصدوسه حرف دارد.[6] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه ها
محتوا و موضوعات
محتواى سوره واقعه را مي توان در هشت بخش خلاصه كرد:
آغاز ظهور قيامت و حوادث سخت و وحشتناك مقارن آن؛
گروه‌بندى انسانها در آن روز و تقسيم شان به اصحاب‌اليمين و اصحاب‌الشمال و مقربين؛
بحث مشروحى از مقامات مقربين و انواع پاداشهاى آنها در بهشت؛
بحث مشروحى درباره گروه دوم يعنى اصحاب‌اليمين و انواع مواهب الهى بر آنها؛
بحث قابل ملاحظه‌اى درباره اصحاب‌الشمال و مجازاتهاى دردناك آنها در دوزخ؛
ذكر دلائل مختلفى پيرامون مساله معاد از طريق بيان قدرت خداوند، و خلقت انسان از نطفه ناچيز، و تجلى حيات در گياهان، و نزول باران، و فروغ آتش، كه در ضمن نشانه‌هايى از توحيد نيز محسوب مى‌شود.
ترسيمى از حالت احتضار و انتقال از اين جهان به جهان ديگر كه آن خود نيز از مقدمات رستاخيز است.
نظر اجمالى ديگرى روى پاداش و كيفر مؤمنان و كافران و سرانجام سوره را با نام پروردگار عظيم پايان مى‌دهد.[8]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابى‌بن‌كعب مي‌گويد: رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: «كسى كه سوره واقعه را بخواند از غافلين نوشته نشود».
از مسروق روايت شده كه: «كسى كه مي‌خواهد خبر پيشينيان و خبر اهل بهشت و خبر اهل آتش و خبر دنيا و خبر آخرت را بداند پس سوره واقعه را بخواند».
روايت شده كه عثمان بن عفان بر عبد اللَّه بن مسعود وارد شده كه او را عيادت كند در بيمارى او كه از دنيا رفت پس به او گفت: از چه شكايت داراى؟ گفت: از گناهانم، گفت: چه ميخواهى؟ گفت: رحمت پروردگارم را، گفت: آيا طبيبى برايت نياورم، گفت: طبيب من مرا بيمار كرده، گفت: آيا دستور ندهم كه عطا و سهميه تو را از بيت المال بدهند؟ گفت: آن روز كه محتاج بودم مرا محروم داشتى و امروز ميخواهى بدهى كه من احتياج ندارم و بى نياز از آن هستم، گفت: پس براى دخترانت باشد. گفت: آنها نيازى به آن حقوق و عطا ندارند، چون من آنها را فرمان دادم كه سوره واقعه را بخوانند و به آن مداومت كنند، زيرا كه من از پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله شنيدم كه مي‌فرمود هر كس سوره واقعه را هر شب بخواند هرگز نياز و تنگدستى و فقر به او نرسد.
عياشى به اسنادش از زيدشحام از امام محمد باقر عليه‌السلام روايت كرده كه فرمود: «كسى كه سوره واقعه را پيش از خوابيدن بخواند خدا را ملاقات كند در حالى كه صورت او مانند ماه شب چهارده خواهد بود».
ابو‌بصير از امام صادق عليه‌السلام روايت كرده كه فرمود: «كسى كه در هر شب جمعه سوره واقعه را بخواند خدا او را دوست دارد و محبت او را در دل تمام مردم قرار دهد و هرگز در دنيا بدى و فقر و آفتى از آفات دنيا نبيند، و از رفقاء اميرالمؤمنين عليه‌السلام خواهد بود».[9]
محل نزول
ابن عباس و قتاده گويند: سوره واقعه مكّى است، مگر يك آيه از آن كه در مدينه نازل شده و آن آيه (وَ تَجْعَلُونَ رِزْقَكُمْ أَنَّكُمْ تُكَذِّبُونَ).
و بعضى گفته‌اند: مكّى است مگر قول او «ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِينَ» و قول او: (أَ فَبِهذَا الْحَدِيثِ أَنْتُمْ مُدْهِنُونَ) كه در مسافرت و هجرت آن حضرت بمدينه نازل شده است.[10]
زمان نزول
تاريخ نزول سوره واقعه در ما بين هجرت مسلمين به حبشه و اسراء است و بعد از سوره طه نازل شده است.
فضاي نزول
سوره واقعه از سوره هاي مکي مي باشد فضاي مسموم آن روزهاي مکه ايجاب مي نمود که خداوند متعال در برابر تبليغات وسيع و معاندان? مشرکان از پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله حمايت عيني و مصداقي نمايد يکي از اين حمايت ها در سوره واقعه متبلور شده است زيرا که موضوع اين سوره بحث معاد و قيامت است و وضعيت گروه ها و افراد مختلف و دسته بندي آنها را در روز قيامت را بيان مي نمايد. چون مسئله معاد يکي از بزنگاه هاي تبليغي و فرافکني هاي مشرکان بود که بسيار روي آن مانور مي دادند و نياز به آن بود که جواب مناسبي دريافت مي کردند که البته اين جواب جاودانه و براي همه عصرها ماندگار است.
ترتيب در مصحف
سوره واقعه پنجاه‌وششمين سوره در چينش كنونى قرآن به شمار مي آيد.[11]
ترتيب بر اساس نزول
سوره واقعه چهل‌و‌ششمين سوره قرآن در ترتيب نزول مي باشد و بعد از سوره طه نازل شده است.[12]
(لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلي
چون خداوند سبحان سوره الرحمن را به صفت بهشت پايان داد، سوره واقعه را نيز به صفت قيامت و بهشت شروع كرده است.[13]
ويژگي
سوره واقعه از سور مفصلات مي باشد[14] ابن قتيبه مي گويد: ... مفصلات سوره هاي کوچکي هستند که بعد از سور مثاني آمده اند اينکه چرا اين سوره ها را مفصل ناميده اند به خاطر کوتاه بودن آنها و اينکه بسيار به واسطه بِسْمِ اللّ?هِ الرَّحْم?نِ الرَّحِيمِ از يكديگر جدا شده‌اند. [15]
روايتى است كه از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئين را به جاى انجيل و سوره‌هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشيد.[16]
در روايتي ابوبکر به پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم عرض مي کند يا رسول الله پيري چه زود به سراغ شما آمد. حضرت در جواب فرمودند: «شيّبتنى سورة هود و الواقعة و المرسلات و عمّ يتسائلون و اذا الشّمس كوّرت»: اين پنج سوره مرا پير گردانيد.[17]
سوره واقعه چنان كه از نامش پيدا است از قيامت و ويژگي‌هاى آن سخن مى‌گويد، و اين معنى در تمام آيات نودوششگانه سوره مساله اصلى است.[18]
[1]قاموس قرآن، ج7، ص 235
[2]تفسير قرآن مهر، ج20، ص 153
[3]همان، ص 155
[4]الکشف و البيان، ج9، ص199
[5]همان
[6]همان
[7]تفسير قرآن مهر، ج20، ص 156
[8]تفسير نمونه، ج23، ص 194-193
[9]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج24، ص 128-127
[10]همان
[11]تفسير قرآن مهر، ج20، ص 155
[12]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص136
[13]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج24، ص 129
[14]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص313
[15]جامع البيان فى تفسير القرآن، ج1، ص 34
[16]جامع البيان فى تفسير القرآن، ج1، ص 34
[17]زبدة التفاسير، ج7، ص343
[18]تفسير نمونه، ج23، ص 193