سوره قمر
قمر به معني ماه است، اين كلمه بيست‌وهفت بار در قرآن مجيد بكار رفته و مراد از آن، قمرِ معلوم است نه اقمار كرات ديگر.[1]
مفهوم کلي سوره
اسامي سوره
قمر، إقتربت الساعة.[3]
علت نامگذاري
«سوره قمر، سوره اقتربت الساعة»؛ سبب نام‌گذارى اين سوره به قمر (ماه) و اقتربت الساعة (نزديك شدن قيامت) آيه اول اين سوره است كه اين كلمات در آن به كار رفته است.[4]
تعداد آيات
سوره قمر پنجاه‌وپنج آيه دارد.[5]
تعداد کلمات
سوره قمر سيصدوچهل‌ودو کلمه دارد.[6] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره قمر هزاروچهارصدوبيست وسه حرف دارد.[7] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه ها
هدف‌هاى اساسى سوره قمر عبارت‌اند از:
1. يادآورى قيامت؛
2. يادآورى سرگذشت اقوام سركش پيشين و عبرت‌آموزى از عذاب آنان؛
3. تثبيت نبوت پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله با بيان معجزات.[8]
محتوا و موضوعات
محتواى سوره قمر را در چند بخش مى‌توان خلاصه كرد:
بخش اول آغاز سوره است كه از مساله نزديكى قيامت و موضوع شق‌القمر و اصرار مخالفان در انكار آيات الهى سخن مى‌گويد؛
در بخش ديگر از نخستين قوم سركش و متمرد و لجوج يعنى قوم نوح و مساله طوفان به صورت فشرده‌اى بحث مى‌كند؛
بخش ديگر داستان قوم عاد و عذاب دردناك آنها را شرح مى‌دهد؛
در چهارمين بخش سخن از قوم ثمود و مخالفت آنها با پيامبرشان صالح عليه‌السلام است، و همچنين معجزه ناقه و بالآخره مجازات آنها با صيحه آسمانى است؛
سپس به سراغ قوم لوط مى‌رود، و ضمن اشاره گويا و فشرده‌اى به كفر و انحراف اخلاقى آنها، به قسمتى از عذاب دردناكشان اشاره مى‌كند؛
در بخش ديگر سخن بسيار كوتاهى از آل فرعون و مجازات آنها آمده؛
و در آخرين بخش مقايسه‌اى ميان اين اقوام و مشركان مكه و مخالفان پيامبر اسلام صلى‌الله‌عليه‌وآله كرده، آينده خطرناكى را كه در صورت ادامه اين راه در پيش دارند بازگو مى‌كند، و سوره را با شرح قسمتى از مجازات مجرمان در قيامت و پاداشهاى عظيم پرهيزگاران پايان مى‌دهد.[9]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابى‌بن‌كعب از پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله روايت نموده كه آن حضرت فرمودند: «كسى كه سوره اقتربت الساعة را در هر روز قرائت كند روز قيامت برانگيخته شود در حالى كه صورتش مانند ماه شب چهارده است و كسى كه آن را در هر شب بخواند افضل است، و روز قيامت خواهد آمد در حالى كه چهره و صورتش بر چهره‌هاى مردم درخشندگى و برافروختگى دارد».
يزيدبن‌خليفه از امام صادق عليه‌السلام حديث نموده كه فرمود: «هر كس سوره مبارك? اقتربت الساعة را قرائت نمايد خداوند وى را از قبرش بر ناقه و شترى از شتران بهشت بيرون آورد».[10]
محل نزول
سوره قمر در مكه بر پيامبر اسلام صلى‌الله‌عليه‌وآله نازل شده است.[11]
زمان نزول
آيات سوره قمر نشان مى‌دهد كه بعد از سال سوم بعثت و علني شدن دعوت پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله نازل شده است.[12]
فضاي نزول
فضاي نزول سوره قمر فضاي خصومت ها و تکذيب هاي مشرکان عليه پيامبر گرامي اسلام است، (مشرکان کوردلي که با تقاضاي دو نيم کردن ماه دنبال شکست پيامبر در ادعاي نبوت خود بودند، اما پس از عملي شدن اين خواسته آنان حتي پس از رؤيت اين معجزه بزرگ پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله حاضر به پذيرش اسلام و ايمان آوردن نشدند). خداوند اين سوره را در جواب عناد و لجاجت هاي آنان فرستاد، سوره‌اي سراسر تهديد و عتاب، و بيان کننده داستان هاي پيامبران و امت هاي گذشته و عاقبت درناکشان، شايد که مشرکان پند گيرند.
ترتيب در مصحف
سوره قمر پنجاه‌وچهارمين سوره در چينش كنونى قرآن به شمار مي آيد.[13]
ترتيب بر اساس نزول
سوره قمر سى‌وهفتمين سوره در ترتيب نزول مي باشد و بعد از سوره طارق نازل شده است.[14] (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلي
چون خداوند سبحان سوره نجم را به ذكر قيامت پايان داد. سوره قمر را نيز به مثل آن شروع نموده است.[15]
ويژگي
سوره قمر از سور مفصلات مي باشد[16] ابن قتيبه مي گويد: ... مفصلات سوره هاي کوچکي هستند که بعد از سور مثاني آمده اند اينکه چرا اين سوره ها را مفصل ناميده اند به خاطر کوتاه بودن آنها و اينکه بسيار به واسطه بِسْمِ اللّ?هِ الرَّحْم?نِ الرَّحِيمِ از يكديگر جدا شده‌اند. [17]
روايتى است كه از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئين را به جاى انجيل و سوره‌هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشيد.[18]
آيات سوره قمر غالبا كوتاه و بسيار داغ و تكان‌دهنده است.[19] معجزه شق‌القمر پيامبر صلي الله عليه وآله در ابتداي اين سوره آمده است.
[1]قاموس قرآن، ج6، ص 33
[2]تفسير قرآن مهر، ج20، ص 87
[3]همان، ص 89
[4]همان
[5]الکشف و البيان، ج9، ص160
[6]همان
[7]همان
[8]تفسير قرآن مهر، ج20، ص 90
[9]تفسير نمونه، ج23، ص 6-5
[10]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج24، ص 3
[11]همان
[12]تفسير احسن‌الحديث، ج10، ص 430
[13]تفسير قرآن مهر، ج20، ص 89
[14]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص 136
[15]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج24، ص 4
[16]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص313
[17]جامع البيان فى تفسير القرآن، ج1، ص 34
[18]جامع البيان فى تفسير القرآن، ج1، ص 34
[19]تفسير نمونه، ج23، ص 6