سوره نجم
نجم بمعنى طلوع و بروز است گويند: «نَجَمَ القرن و النّبات» يعنى شاخ و علف روئيد و ظاهر شد، ستاره را از آن نجم گويند كه طلوع ميكند.[1]
مفهوم کلي سوره
مبارزه با شرك و خرافات؛
يادآورى نبوت و برخى كتب و اقوام پيامبران پيشين؛
يادآورى معاد و دلايل آن؛
اشاره‌اى به معراج پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله.[2]
اسامي سوره
نجم
علت نامگذاري
«سوره نجم»؛ نام اين سوره از آي? اول آن گرفته شده است که خدا بدان قسم ياد كرده است.[3]
تعداد آيات
سوره نجم شصت‌ودو آيه دارد.[4]
تعداد کلمات
سوره نجم سيصدوشصت کلمه دارد.[5] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره نجم هزاروچهارصدوپنج حرف دارد.[6] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه ها
مهم‌ترين هدف‌هاى سوره نجم عبارت‌اند از:
1. مبارزه با شرك و خرافات؛
2. مسأل? وحى و نبوت پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله؛
3. يادآورى معاد.[7]
محتوا و موضوعات
محتواى سوره نجم را در هفت بخش مى‌توان خلاصه كرد:
در آغاز سوره بعد از سوگند پر معنايى، از حقيقت وحى سخن مى‌گويد و تماس مستقيم پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله را با پيك وحى جبرئيل روشن مى‌سازد، و ساحت مقدس پيامبر را از اينكه چيزى جز وحى الهى بگويد مبرا مى‌كند؛
در بخش ديگرى از اين سوره از معراج پيامبر سخن گفته، و گوشه‌هايى از آن را با عباراتى كوتاه و پرمعنى مجسم مى‌كند كه آن نيز رابطه مستقيمى با وحى دارد؛
سپس به خرافات مشركان در زمينه بت‌ها، و عبادت فرشتگان، و امور ديگرى كه جز از روى هوا و هوس نبود، پرداخته و آنها را سخت در اين رابطه نكوهش مى‌كند، و از پرستش آنها بر حذر مى‌دارد، و با منطقى نيرومند اين معنى را اثبات مى‌نمايد؛
در بخش ديگرى راه توبه را به روى اين منحرفين و عموم گنهكاران باز مى‌كند، و آنها را به مغفرت واسعه حق نويد مى‌دهد، و تاكيد مى‌كند كه هر كس مسئول اعمال خويش است و هيچكس بار گناه ديگرى را بر دوش نمى‌كشد؛
براى تكميل اين اهداف در بخش ديگرى از اين سوره گوشه‌هايى از مساله معاد را منعكس مى‌سازد، و دليل روشنى براى اين مساله از آنچه در نشئه دنيا وجود دارد اقامه مى‌كند؛
مطابق معمول اشاراتى به سرنوشت دردناك اقوام پيشين كه در طريق دشمنى با حق پافشارى و لجاج و عناد داشتند، (همچون اقوام عاد و ثمود و نوح و لوط) مى‌كند تا غافلان بي‌خبر را از اين طريق بيدار سازد.
سرانجام سوره را با امر به سجده و عبادت براى پروردگار پايان مى‌بخشد.[8]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابى‌بن‌كعب ميگويد: رسول خدا صلي‌الله‌عليه‌وآله فرمودند: «هر كس سوره نجم را بخواند به او ده حسنه، و به تعداد تمام كسانى كه به حضرت محمد صلي‌الله‌عليه‌وآله ايمان آورده، و حضرت را منكر شده‌اند پاداش خواهد داد».
يزيدبن‌خليفه از حضرت صادق عليه‌السلام روايت ميكند كه فرمودند: «هر كس همه شب يا همه روز بر خواندن سوره نجم مداومت نمايد بين مردم به شايستگى زندگى كرده، و داراى محبوبيت خواهد شد».[9]
محل نزول
معدل از ابن عباس و قتاده نقل كرده است كه سوره نجم مكى است غير از يك آيه از آن كه در مدينه نازل شده است، و آن آيه اينست: (الَّذِينَ يَجْتَنِبُونَ كَبائِرَ الْإِثْمِ وَ الْفَواحِشَ ...).
و از حسن نقل شده است كه اين سوره مدنى است.[10]
زمان نزول
سوره نجم در اوائل سال چهارم بعثت نازل شده است.[11]
فضاي نزول
سوره نجم به گفته بعضى مفسرين نخستين سوره‌اى است كه پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله بعد از علنى كردن دعوت خود آن را آشكارا و با صداى بلند در حرم مكه تلاوت كرد، و مشركان به آن گوش دادند، و همه مؤمنان آن روز و حتى مشركان سجده كردند. به هر حال اين سوره به خاطر مكى بودنش بحثهايى از اصول اعتقادى مخصوصا نبوت و معاد دارد، و با تهديدهاى كوبنده و انذارهاى مكرر به بيدارى كفار مى‌پردازد.[12]
ترتيب در مصحف
سوره نجم پنجاه‌وسومين سوره در چينش كنونى قرآن به شمار مي آيد.[13]
ترتيب بر اساس نزول
سوره نجم بيست‌وسومين سوره در ترتيب نزول مي باشد و بعد از سوره اخلاص نازل شده است.[14] (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلي
خداوند سوره نجم را با ياد پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله شروع كرده است، همانگونه كه سوره طور را با ياد آن حضرت ختم فرموده، تا آخر سوره قبلى به ابتداى اين سوره با دو مطلب همگون اتصال يابد.[15]
ويژگي
سوره نجم از سور مفصلات مي باشد[16] ابن قتيبه مي گويد: ... مفصلات سوره هاي کوچکي هستند که بعد از سور مثاني آمده اند اينکه چرا اين سوره ها را مفصل ناميده اند به خاطر کوتاه بودن آنها و اينکه بسيار به واسطه بِسْمِ اللّ?هِ الرَّحْم?نِ الرَّحِيمِ از يكديگر جدا شده‌اند. [17]
روايتى است كه از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئين را به جاى انجيل و سوره‌هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشيد.[18]
سوره نجم از سور عزائم است و آي? شصت و دوم (آيه آخر) آن سجد? واجب دارد كه هركسى اين آيه را بشنود يا بخواند، واجب است يك سجده به جا آورد.
سور عزائم عبارتند از سوره هاي سجده، فصلت، نجم، علق که خواندن آنها در نماز جائز نيست.
از امتيازات سوره نجم آيات كوتاه و آهنگ خاص اين آيات است، كه به مفاهيم آن نفوذ عميقى مى‌دهد، و قلب و روح خفتگان را بيدار كرده، همراه خود به آسمانها مى‌برد.[19]
[1]قاموس قرآن، ج7، ص 25
[2]تفسير قرآن مهر، ج20، ص 49
[3]تفسير قرآن مهر، ج20، ص 51
[4]الکشف و البيان، ج9، ص134
[5]همان
[6]همان
[7]تفسير قرآن مهر، ج20، ص 52
[8]تفسير نمونه، ج22، ص 474-473
[9]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج23، ص 370
[10]همان
[11]تفسير احسن‌الحديث، ج10، ص 389
[12]تفسير نمونه، ج22، ص 473
[13]تفسير قرآن مهر، ج20، ص 51
[14]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص 135
[15]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج23، ص 371
[16]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص313
[17]جامع البيان فى تفسير القرآن، ج1، ص 34
[18]جامع البيان فى تفسير القرآن، ج1، ص 34
[19]تفسير نمونه، ج22، ص474