سوره حجرات
حجرات جمع حجره به معني اتاق، ناحيه مي باشد.[1]
مفهوم کلي سوره
ادب حضور رهبران الهى؛
آداب معاشرت اجتماعى؛
جلوگيرى از عوامل تفرقه‌انگيز بين مردم؛
تقوا ملاك برترى افراد؛
تفاوت درجات ايمان و اسلام.[2]
اسامي سوره
حجرات، اخلاق و آداب[3]
علت نامگذاري
«سوره حجرات»؛ سبب نام‌گذارى اين سوره به حجرات، آي? چهارم اين سوره است كه واژ? حجرات در آن آمده است. اين واژه به خانه‌ها يا اتاق‌هاى پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله اشاره دارد.
«سوره اخلاق و آداب»؛ از آن جا كه آداب و اخلاق اسلامى در آيات سوره حجرات موج مى‌زند، آداب و اخلاق ناميده شده است.[4]
تعداد آيات
سوره حجرات هيجده آيه دارد.[5]
تعداد کلمات
سوره حجرات سيصدوچهل‌وسه کلمه دارد.[6] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره حجرات هزاروچهارصدوهفتاد وپنج حرف دارد.[7] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه ها
هدف‌هاى اساسى سوره حجرات عبارت‌اند از:
1. آموزش آداب معاشرت اجتماعى به مسلمانان و نفى عوامل تفرقه‌افكنى؛
2. تأكيد بر رعايت ادب حضور رهبر مسلمانان (پيامبر اسلام صلى‌الله‌عليه‌وآله)؛
3. تفاوت گذاشتن بين درجات ايمان و اسلام.[8]
محتوا و موضوعات
محتواي سوره حجرات را اينگونه مى‌توان خلاصه كرد:
بخش اول: آيات آغاز سوره است كه آداب برخورد با پيشواى بزرگ اسلام پيغمبر اكرم صلياللهعليهوآله، و اصولى را كه مسلمانان در محضر او بايد به كار بندند، بيان مى‌كند.
بخش دوم: اين سوره مشتمل بر يك سلسله اصول مهم اخلاق اجتماعى است كه به كار بستن آنها محبت و صفا و صميميت و امنيت و اتحاد را در جامعه اسلامى حفظ مى‌كند، و به عكس فراموش كردن آنها مايه بدبينى و نفاق و پراكنده‌گى و ناامنى است.
بخش سوم: دستوراتى است كه مربوط به چگونگى مبارزه با اختلافات و درگيريهايى است كه احيانا در ميان مسلمانان روى مى‌دهد.
بخش چهارم: از معيار ارزش انسان در پيشگاه خدا و اهميت مساله تقوى سخن مى‌گويد.
بخش پنجم: روى اين مساله تاكيد دارد كه ايمان تنها به گفتار نيست بلكه بايد علاوه بر اعتقاد قلبى آثار آن در اعمال انسانى، و در جهاد با اموال و نفوس آشكار گردد.
بخش ششم: از اين بحث مى‌كند كه اسلام و ايمان يك هديه بزرگ الهى براى مؤمنان است، به جاى اينكه در پذيرش آن منتى بگذارند بايد فوق‌العاده ممنون و شكرگزار باشند كه مشمول اين هديه شده‌اند.
و بالآخره بخش هفتم كه آخرين قسمت اين سوره است از علم خداوند و آگاهى او از همه اسرار نهان عالم هستى و اعمال انسانها سخن مى‌گويد كه در حقيقت به منزله ضامن اجرا است براى تمام بخشهايى كه در اين سوره آمده است.[9]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابى‌بن‌كعب از پيامبر خدا صلياللهعليهوآله روايت كرده است كه فرمودند: «هر كس سوره حجرات را بخواند خداوند به تعداد هر نفر كه او را اطاعت كرده يا نافرمانى مي‌كند ده حسنه به او خواهد داد».
حسين‌بن‌علاء از حضرت صادق عليه‌السلام روايت نموده است كه فرمودند: «هر كس هر شب يا هر روز سوره حجرات را بخواند جزو زيارت‌كنندگان محمد صلى‌الله‌عليه‌وآله محسوب خواهد شد».[10]
محل نزول
سوره حجرات مدني است از حسن و قتاده و عكرمه و ابن عباس نقل شده است كه اين سوره همه‌اش مدنى است جز آيه (يا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْناكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَ أُنْثى).[11]
زمان نزول
تاريخ نزول سوره حجرات ما بين صلح حديبيه و جنگ تبوك است و بعد از سوره مجادله نازل شده است.[12]
فضاي نزول
دقت در آيات سوره حجرات نشان مى‌دهد كه به وقت نزول آن حكومت اسلامى استقرار يافته بود و در آن به جاى جهاد با دشمن، بيشتر جهاد با نفس مطرح است.
اين سوره يكپارچه احكام، ادب و اخلاق است، از جمله ادب در مقابل خدا و رسول يعنى مقام رهبرى، وظيفه انسان در رابطه با اخبارى كه توسط انسانهاى فاسق نقل مى‌شود، وظيفه مسلمانان در رابطه با دو گروه مسلمان كه احيانا به هم تجاوز كرده و به جنگ يكديگر برخيزند.
نهى از مسخره كردن يكديگر و با القاب بد لقب دادن، نهى از بدگمانى و تجسس و افشاگرى اسرار ديگران، مخصوصا نهى از غيبت و بيان اينكه برترى فقط با تقوى است، مظاهر مادى نمى‌توانند در پيش خدا با ارزش باشند و نيز بيان اسلام و ايمان و امتنان خدا كه موهبت ايمان را به مؤمنين ارزانى داشته است.[13]
ترتيب در مصحف
سوره حجرات در چينش كنونى قرآن چهل‌و‌نهمين سوره به شمار مي آيد.[14]
ترتيب بر اساس نزول
سوره حجرات صد‌و‌ششمين سوره در ترتيب نزول است و بعد از سوره مجادله نازل شده است.[15] (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلي
پس از آنكه خداوند سوره فتح را با ياد پيامبرش ختم نمود سوره حجرات را نيز با فضائل و تجليل و تعظيم او شروع كرد.[16]
ويژگي
[1]فرهنگ ابجدى، ص 320
[2]تفسير قرآن مهر، ج19، ص 235
[3]همان، ص 237
[4]همان
[5]الکشف و البيان، ج9، ص69
[6]همان
[7]همان
[8]تفسير قرآن مهر، ج19، ص 238
[9]تفسير نمونه، ج22، ص 130
[10]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج23، ص 183
[11]همان
[12]حجةالتفاسير و بلاغ‌الإكسير، مقدمه‌اول، ص 26
[13]تفسير احسن‌الحديث، ج10، ص 263-262
[14]تفسير قرآن مهر، ج19، ص 237
[15]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص137
[16]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج23، ص 183
[17]مثل سوره‌هاى مؤمنون، لقمان و حجرات
[18]تفسير قرآن مهر، ج19، ص 237