سوره شورى
شورى اسم است به معنى مشورت و به قول راغب شورى كارى است كه در آن مشورت مي‌كنند.[1]
مفهوم کلي سوره
نشانه‌هاى توحيد در آفاق و انفس؛
اقسام وحى و ارتباط با خدا؛
دوستى خاندان پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله، اجر رسالت؛
لزوم مشورت بين مؤمنان؛
وجود موجودات زنده در آسمان‌ها؛
صحنه‌هاى رستاخيز.[2]
علت نام‌گذاري
«سوره شوري»؛ سبب نام‌گذارى آن به «شورى» آيه‌ى سي و هفتم اين سوره است كه مسلمانان را به مشورت دعوت مى‌كند.
«سوره حم عسق»؛ سبب نام‌گذارى اين سوره به «حم عسق» حروف مقطع? اولين آيه اين سوره مي‌باشد.[5]
«سوره حم شريعت»؛ در چند تفسير از اين اسم براي سوره شوري نامبرده شده است که به نظر مي‌رسد از وجود عبارت «شرع لکم» در آي? سيزدهم اين سوره، که تشريع کليت دين اسلام را همانند ساير اديان مي‌داند چنين استفاده‌اي شده است. همچنين عبارت «حم» هم به خاطر تمييز آن از سوره جاثيه است زيرا که آن سوره را هم سوره شريعت مي‌نامند.
تعداد آيات
سوره شوري پنجاه‌وسه آيه دارد.[6]
تعداد کلمات
سوره شوري هشتصدوشصت‌وشش كلمه دارد.[7] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره شوري سه‌هزاروپانصدوهشتادوهشت حرف دارد.[8] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه ها
هدف سوره شورى، هم چون ديگر سوره‌هاى مكى، بيان اصول دين است، يعنى به توحيد، نبوت و معاد مى‌پردازد، اما در اين سوره تأكيد بر محور اساسى وحى و نبوت است.[9]
محتوا و موضوعات
سوره شوري بحثهاى مختلفى دارد كه به طور خلاصه چنين است:
بخش اول: كه مهمترين بخش اين سوره را تشكيل مى‌دهد بحث پيرامون وحى و ارتباط خداوند با پيامبران از اين طريق مرموز است، كه مى‌توان گفت بر تمام سوره سايه افكنده، با آن آغاز مى‌شود، و با آن پايان مى‌يابد، و در لابلاى سوره نيز از آن سخن به ميان آمده، و به تناسب آن، بحثهايى پيرامون قرآن و نبوت پيامبر اسلام صلياللهعليهوآله و آغاز شروع رسالت از زمان نوح عليه‌السلام مطرح شده است.
بخش دوم: اشاراتى است پر معنى به دلائل توحيد، و آيات خداوند در آفاق و انفس كه بحث وحى را تكميل مى‌كند، و همچنين بحثهايى از توحيد ربوبيت.
بخش سوم: اشاراتى به مساله معاد و سرنوشت كفار در قيامت دارد اين بخش نسبت به بخشهاى ديگر در اين سوره كم است.
بخش چهارم: يك سلسله مباحث اخلاقى است كه با ظرافت مخصوصى بيان شده، گاه به ملكات برجسته‌اى همچون استقامت و توبه و عفو و گذشت و شكيبايى و فرونشاندن آتش خشم يا تعبيرات لطيفى دعوت مى‌كند.
و گاه از ملكات رذيله‌اى همچون طغيان به هنگام رو آوردن نعمتهاى الهى، و لجاجت، و دنيا پرستى، و جزع و فزع به هنگام بروز مشكلات، با عبارات زنده‌اى نهى مى‌كند.
و در نهايت مجموعه‌اى است كامل و دارويى است شفا بخش براى رهروان راه حق.[10]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابى‌بن‌كعب از پيامبر خدا صلياللهعليهوآله روايت كرده است: «هر كس سوره حم عسق را بخواند از كسانى است كه فرشتگان بر او درود مي‌فرستند، و برايش آمرزش و رحمت مي‌خواهند».[11]
سيف‌بن‌عميره از حضرت صادق عليه‌السلام روايت مي‌كند كه فرمودند: «هر كس حم عسق را بخواند خداوند او را روز قيامت برخواهد انگيخت در حالى كه صورتش مانند ماه شب چهارده مي‌درخشد تا اينكه در پيشگاه پروردگار مى‌ايستد، خداوند مي‌فرمايد: بنده‌ام سوره حم عسق را بسيار خواندى و ندانستى چقدر ثواب دارد، ولى اگر مي‌دانستى اين سوره چه ثوابى دارد از خواندنش خسته نمي‌شدى ولى به زودى تو را پاداش نيك خواهم داد، او را بهشت بفرستيد، كه او در بهشت كاخى از ياقوت سرخ دارد كه در و پنجره‌ها و پله‌هايش نيز از ياقوت سرخ است، از داخل اين كاخ بيرونش و از بيرونش اندرونش ديده ميشود، و در اين كاخ براى او دو حورالعين و هزار كنيز و هزار غلام از آن ولدان مخلدون كه در قرآن توصيف شده است مي‌باشد.[12]
محل نزول
از حسن نقل شده است كه سوره شوري مكى است جز آيه «وَ الَّذِينَ اسْتَجابُوا و الَّذِينَ إِذا أَصابَهُمُ تا لا يُحِبُّ الظَّالِمِينَ».
از ابن عباس و قتاده نيز نقل شده است كه اين سوره مكى است بجز چهار آيه از آن كه در مدينه نازل شده است و آن اين آيات است: «قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى» ابن عباس گويد: هنگامى كه اين آيه نازل شد، مردى گفت: بخدا كه اين آيه را خداوند نازل نكرده است، بدنبال اين سخن بود كه خداوند اين آيه را نازل كرد: «أَمْ يَقُولُونَ افْتَرى عَلَى اللَّهِ كَذِباً» يعنى: ميگويند: بر خدا افتراء بسته است، سپس آن مرد توبه كرده پشيمان شد آن گاه اين آيه نازل شد «وَ هُوَ الَّذِي يَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبادِهِ» تا لَهُمْ عَذابٌ شَدِيدٌ يعنى: «خداوند است كه توبه بندگانش را مى‌پذيرد».[13]
زمان نزول
تاريخ نزول سوره شوري بعد از اسراء و كمى قبل از هجرت پيامبر به مدينه است و بعد از سوره حم سجده يعنى (فصلت) نازل شده است.[14]
فضاي نزول
سوره شوري همانند ديگر سور مکي در فضاي انکار و مخالفت مشرکان مکه نازل شده است انکار وحي بر رسول خدا و غير وحياني دانستن قرآن از بارزترين اتهامات مشرکان بر پيامبر صلياللهعليهوآله بود که خداوند متعال در اين سوره در آيات متعدد به مسأله وحي بر پيامبران، وحياني بودن قرآن، وحياني بودن دين اسلام، انواع وحي و مسائل پيرامون آن مي پردازد.
ترتيب در مصحف
سوره شوري در چينش كنونى قرآن كريم چهل‌ودومين سوره به شمار مي آيد.[15]
ترتيب بر اساس نزول
سوره شوري شصت‌و‌دوّمين سوره در ترتيب نزول مي باشد و بعد از سوره فصلت نازل شده است.[16] (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلي
خداوند سوره فصلت را با ياد قرآن ختم فرمود، و اينك هم سوره شوري را با ياد قرآن شروع كرده است.[17]
ويژگي
سوره شوري از سور " حواميم" است (حواميم هفت سوره از قرآن است كه با" حم" شروع مى‌شود و پشت سر هم قرار گرفته و همه از سوره‌هاى مكى است).[18] سور حواميم عبارتند از: مؤمن، فصلّت، شوري، زخرف، دخان، جاثيه و احقاف.[19]
پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله مي فرمايند: هر چيزى را ميوه‌ايست و ميوه قرآن حواميم است چه اين سوره‌ها روضه هاى زيبا و معمورند كه متصلند بيكديگر هر كه خواهد در مرغزار بهشت چرا كند بايد كه حواميم بخواند.[20] و حاكم از ابن مسعود آورده كه گفت: حواميم ديباى قرآن است.[21] پيامبر اسلام (صلي الله عليه و آله) در حديثي فرمود: مَثَل سوره هاي حم دار در قرآن، مثل لباس حرير در ميان لباس ها است.[22]
سوره شوري در هر دو ترتيب مصحف و نزول بعد از سوره فصلت قرار گرفته است.
[1]قاموس قرآن، ج4، ص 89
[2]تفسير قرآن مهر، ج18، ص 255
[3]تفسير قرآن مهر، ج18، ص 257
[4]جلاءالأذهان و جلاءالأحزان، ج9، ص 10
[5]تفسير قرآن مهر، ج18، ص 257
[6]الکشف و البيان، ج8، ص301
[7]همان
[8]همان
[9]تفسير قرآن مهر، ج18، ص 258
[10]تفسير نمونه، ج20، ص 344- 343
[11]نور الثقلين جلد 4 صفحه 556
[12]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج22، ص 90
[13]همان ص 89
[14]حجة التفاسير و بلاغ الإكسير، مقدمه‌اول، ص 25
[15]تفسير قرآن مهر، ج18، ص 257
[16]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص 136
[17]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج22، ص 90
[18]تفسير نمونه، ج20، ص 3
[19]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص 313
[20]منهج الصادقين فى إلزام المخالفين، ج8، ص 123
[21]ترجمه الإتقان فى علوم القرآن، ج1، ص 200
[22]روض الجنان و روح الجنان في تفسير القرآن، ج17، ص2