سوره فصلت
فصلت به معني تبيين و تفصيل، فصل فصل شدن مي باشد.
مفهوم کلي سوره
آيات آفاقى وانفسى پروردگار؛
رستاخيز، دلايل و هشدارها؛
قرآن معجزه‌اى جاويدان؛
مراحل آفرينش جهان؛
گذشت برخى پيامبران.[1]
علت نام‌گذاري
«سوره فصلت»؛ سبب نام‌گذارى اين سوره به فصّلت آي? سوم اين سوره است كه تعبير «فُصّلت» (تبيين و فصل فصل شدن) در آن آمده است.[5]
«سوره حم سجده»؛ به جهت اينکه اين سوره از سور حواميم و داراي آيه سجده‌دار مي‌باشد.
«سوره مصابيح»؛ به خاطر وجود لفظ مصابيح در آيه دوازدهم اين سوره مي‌باشد.
«سوره اقوات»؛ به خاطر وجود لفظ اقوات در آيه دهم اين سوره مي‌باشد.
«سوره سجده مؤمن»؛ به خاطر اينکه اين سوره از سوره‌هاي سجده‌دار است، و به خاطر تمييزش از سوره «الم سجده»، اين سوره را با اسم سوره ماقبل خودش که مؤمن است به صورت ترکيبي آورده‌اند.[6]
«سوره سجده»؛ به خاطر آيه سي‌وهفتم اين سوره به سوره سجده نام‌گذاري کرده‌اند اما اشتهار اين سوره بيشتر حم سجده است تا از سوره الم سجده متمايز باشد.
تعداد آيات
سوره فصلت پنجاه‌و‌چهار آيه دارد.[7]
تعداد کلمات
سوره فصلت هفتصد‌و‌نودوشش كلمه دارد.[8] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره فصلت سه‌هزاروسيصدوپنجاه حرف دارد.[9] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه ها
هدف‌هاى اساسى سوره فصلت عبارت‌اند از:
1. يادآورى توحيد و ايمان به خدا؛
2. يادآورى رستاخيز و دلايل آن؛
3. مسأل? وحى و رسالت.[10]
محتوا و موضوعات
محتواى سوره فصلت را مى‌توان در چند بخش خلاصه كرد:
توجه به قرآن و بحثهاى فراوانى که پيرامون آن در آيات مختلف اين سوره آمده است، و از جمله بقاء حاكميت قرآن و تسلط منطقى آن در تمام ادوار و اعصار كه در آيه چهل‌ويکم و چهل‌ودوم اين سوره به آن اشاره شده است، و صريحا مى‌گويد: «اين كتابى است شكست‌ناپذير كه باطل هرگز بر آن غلبه نخواهد كرد» و در عين حال دليلى است بر عدم تحريف قرآن در طول تاريخ، و همچنين موضعگيري‌هاى سرسختانه دشمنان در مقابل اين كتاب آسمانى تا آنجا كه مردم را از شنيدن آيات قرآن نهى مى‌كردند؛
توجه به آفرينش آسمان و زمين، مخصوصا آغاز آفرينش جهان از ماده گازى شكل (دخان) و مراحل پيدايش كره زمين و كوه‌ها و گياهان و حيوانات؛
اشاراتى به سرگذشت اقوام مغرور و سركش پيشين، از جمله قوم عاد و ثمود، و سرنوشت دردناك آنها و اشاره كوتاهى به داستان موسى عليه‌السلام؛
انذار و تهديد مشركان و كافران مخصوصا با ذكر آيات تكان دهنده‌اى در باره قيامت و گواهى اعضاى بدن حتى پوست تن انسان، و توبيخ شديد پروردگار نسبت به آنها به هنگامى كه در برابر عذاب الهى قرار مى‌گيرند؛
پاره‌اى از دلائل رستاخيز و قيامت و خصوصيات و ويژگيهاى آن؛
مواعظ و اندرزهاى گوناگون كه در لابلاى مباحث فوق آمده و به آنها روح و حيات بيشترى مى‌بخشد، مخصوصا دعوت به استقامت در راه حق، و طريقه برخورد منطقى با دشمنان و طرز راهنمايى آنها به آئين خداوند؛
سرانجام سوره را با بحث جالب و كوتاهى پيرامون آيات آفاقى و انفسى پروردگار و بازگشتى بر مساله معاد پايان مى‌بخشد.[11]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابى‌بن‌كعب از پيامبر خدا صلي‌الله‌عليه‌وآله روايت مي‌كند: «هر كس سوره حم سجده را بخواند به تعداد هر حرفى از آن ده حسنه به او داده خواهد شد».
ذريح محاربى از حضرت صادق عليه‌السلام روايت كرده است كه فرمودند: «هر كس سوره حم سجده را بخواند روز قيامت به اندازه ديد چشمش نور و سرورى خواهد داشت، و در اين دنيا هم مورد ستايش و غبطه ديگران خواهد بود».[12]
محل نزول
سوره فُصّلت از سوره هاي مکي قرآن است.[13]
زمان نزول
سوره فصلت بعد از معراج اندكى قبل از هجرت نازل شده است.[14]
فضاي نزول
با دقت در محتوا و موضوعات مطرح شده در سوره فصلت مي‌توان دريافت که به وقت نزول سوره مباركه، مشركان در مجادله و موضع‌گيرى در مقابل نبوت كار را از حد گذرانده بودند، انكار و مقابله آنها سبب نزول اينهمه واقعيّات گرديده است، عظمت موضوعات اين سوره در حد «يدرك و لا يوصف» مى‌باشد، و همچنين وقوع لفظ «حم» در اوّل سوره‌هاى هفتگانه حاكى است كه مطالب و مقتضاى نزول در آنها يكى است.[15]
ترتيب در مصحف
سوره فصلت در چينش كنونى قرآن چهل‌ويكمين سوره است.[16]
ترتيب بر اساس نزول
سوره فصّلت شصت و يکمين سوره در ترتيب نزول مي باشد و پس از سوره غافر نازل شده است.[17] (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلي
پس از آنكه خداوند سوره مؤمن را به ياد آورى منكرين آيات الهى پايان داد، سوره فصلت را با آياتي [در همين زمينه] شروع كرد.[18]
ويژگي
سوره فصلت از سور " حواميم" است (حواميم هفت سوره از قرآن است كه با" حم" شروع مى‌شود و پشت سر هم قرار گرفته و همه از سوره‌هاى مكى است).[19] سور حواميم عبارتند از: مؤمن، فصلّت، شوري، زخرف، دخان، جاثيه و احقاف.[20]
پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله مي فرمايند: هر چيزى را ميوه‌ايست و ميوه قرآن حواميم است چه اين سوره‌ها روضه هاى زيبا و معمورند كه متصلند بيكديگر هر كه خواهد در مرغزار بهشت چرا كند بايد كه حواميم بخواند.[21] و حاكم از ابن مسعود آورده كه گفت: حواميم ديباى قرآن است.[22] پيامبر اسلام (صلي الله عليه و آله) در حديثي فرمود: مَثَل سوره هاي حم دار در قرآن، مثل لباس حرير در ميان لباس ها است.[23]
سوره فصلت از سور عزائم است و آي? سي و هفتم آن سجد? واجب دارد كه هركسى اين آيه را بشنود يا بخواند، واجب است يك سجده به جا آورد.
سور عزائم عبارتند از سوره هاي سجده، فصلت، نجم، علق که خواندن آنها در نماز جائز نيست.
[1]تفسير قرآن مهر، ج18، ص 197
[2]همان، ص 199
[3]التحرير و التنوير، ج25، ص 5
[4]التفسير الواضح، ج3، ص 323
[5]تفسير قرآن مهر، ج18، ص 199
[6]التحرير و التنوير، ج25، ص 5
[7]الکشف و البيان، ج8، ص285
[8]همان
[9]همان
[10]تفسير قرآن مهر، ج18، ص 200
[11]تفسير نمونه، ج20، ص 204- 203
[12]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج22، ص 7-6
[13]همان
[14]تفسير قرآن مهر، ج18، ص 199
[15]تفسير احسن‌الحديث، ج9، ص 401 با اندکي تصرف
[16]تفسير قرآن مهر، ج18، ص 199
[17]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص136
[18]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج22، ص 7
[19]تفسير نمونه، ج20، ص 3
[20]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص 313
[21]منهج الصادقين فى إلزام المخالفين، ج8، ص 123
[22]ترجمه الإتقان فى علوم القرآن، ج1، ص 200
[23]روض الجنان و روح الجنان في تفسير القرآن، ج17، ص2