سوره أنبياء
انبيا جمع نبي به معني پيامبران مي باشد.
مفهوم کلي سوره
اسامي سوره
انبياء، إقترب.[2]
علت نامگذاري
تعداد آيات
سوره انبياء صدودوازده آيه دارد.[5]
تعداد کلمات
سوره انبياء هزاروصدوشصت‌وهشت کلمه دارد.[6] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره انبياء چهارهزاروهشتصدونود حرف دارد.[7] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه‌ها
هدف‌هاى اساسى سوره انبياء عبارت‌اند از:
توجه به يگانگى خدا؛
توجه به معاد؛
توجه به رسالت پيامبران الهى.[8]
محتوا و موضوعات
محتوا و موضوعات سوره انبياء بر محور مطالب ذيل مي چرخد:
اين سوره چنان كه از نامش پيدا است، سوره پيامبران است، چرا كه نام شانزده پيامبر، بعضى، با ذكر فرازهايى از حالاتشان و بعضى تنها به صورت اشاره در اين سوره آمده است (موسى، هارون، ابراهيم، لوط، اسحاق، يعقوب، نوح، داود، سليمان، ايوب، اسماعيل، ادريس، ذوالكفل، ذاالنون، زكريا و يحيى عليهم‌السلام). بنا بر اين تكيه بحثهاى مهم اين سوره بر روى برنامه‌هاى انبياء است. علاوه بر اينها پيامبران ديگرى هستند كه نامشان صريحا در اين سوره برده نشده ولى پيرامون آنها سخنى آمده است (مانند پيامبر اسلام صلي‌الله‌عليه‌و‌آله و حضرت مسيح عليه‌السلام)؛
از اين گذشته ويژگى سوره‌هاى مكى كه از عقائد دينى، مخصوصا از مبدء و معاد سخن مى‌گويد، كاملا در اين سوره منعكس است؛
در اين سوره از وحدت خالق و اينكه جز او معبود و آفريدگارى نيست و نيز از آفرينش جهان بر اساس هدف و برنامه، و وحدت قوانين حاكم بر اين عالم و همچنين وحدت سرچشمه حيات و هستى، و نيز وحدت موجودات در برنامه فنا و مرگ، بحث به ميان آمده است؛
بخش ديگرى از اين سوره، از پيروزى حق بر باطل، توحيد بر شرك و لشكريان عدل و داد بر جنود ابليس، سخن گفته شده است؛
جالب اينكه اين سوره با هشدارهاى شديد نسبت به مردم غافل و بي‌خبر از حساب و كتاب آغاز شده، و پايان آن نيز با هشدارهاى ديگرى در اين زمينه تكميل مى‌گردد.[9]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابى‌بن‌كعب از پيامبر خدا نقل كرده است كه «هر كس سوره انبياء را بخواند، خدا با او به آسانى حساب مى‌كند و او را مى‌بخشايد و همه پيامبرانى كه نامشان در قرآن است او را سلام مى‌گويند».
امام صادق عليه‌السلام فرمود: «هر كس سوره انبياء را از روى محبت بخواند، در بهشت همنشين پيامبران است و در اين جهان در نظر مردم مهيب است».[10]
محل نزول
تمامي آيات سوره انبياء در مکه بر پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله نازل شده است.[11]
زمان نزول
سوره انبياء در حدود سال دوازدهم بعثت نازل شده است.[12]
فضاي نزول
سوره انبياء اندكى پيش از هجرت (حدود سال دوازدهم بعثت) نازل گرديد و اين برهه تاريخى زمانى بود كه مكّيان در اوج تكبّر و بى‌اعتنايى به قرآن به سر مى‌بردند و سوره همين كافران را به نزديك شدن عذاب تهديد كرد و همانند ساير سوره‌هاى مكى به تثبيت امور اعتقادى (توحيد، نبوت، معاد)[13] پرداخته است. به گفته علامه طباطبايى غرض اين سوره تثبيت نبوت است كه آن را بر پايه توحيد و معاد بنا نهاده است.[14] اين سوره با بيان اوصاف پيامبران پيشين، اتهامات مشركان به پيامبر اكرم صلى‌الله‌عليه‌وآله را رد كرده و تأكيد مى‌كند كه آن حضرت نيز داراى همان ويژگيها و رسالت او نيز هماهنگ با رسالت آنان است. به نظر مى‌رسد بيان احوال پيامبران در اين سوره با اين هدف است كه پيامبر اسلام را براى بر دوش كشيدن بار سنگين رسالت آماده سازد.[15]
ترتيب در مصحف
سوره انبياء در چينش كنونى قرآن بيست‌ويكمين سوره به شمار مى‌آيد.[16]
ترتيب بر اساس نزول
سوره انبياء بر اساس ترتيب نزول هفتادوسومين سوره نازله مي باشد و بعد از سوره ابراهيم نازل شده است.[17] (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره ها مختلف است)
ارتباط با سوره قبلي
خداوند متعال سوره طه را با تهديد پايان داد و سوره انبياء را با ذكر قيامت آغاز كرده است.[18]
ويژگي
سوره انبياء جزو سور مئين (صد آيه اي ها) است ابن قتيبه مي گويد سور مئين سوره هايي هستند که بعد از سور طوال آمده اند علت نامگذاري اين سوره ها به مئين نزديک بودن تعداد آيه هاي اين سوره ها به عدد صد مي باشد.[19] گفته شده اين سوره ها عبارتند از «بني إسرائيل، كهف، مريم، طه، أنبياء ، حج و مؤمنون».[20] برخي ديگر نيز سور مئين را سوره هاي «توبه، نحل، هود، يوسف، کهف، بني اسرائيل، انبياء، طه، مؤمنون، شعراء و صافات» ذکر کرده اند.[21]
روايتى است كه از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئين را به جاى انجيل و سوره‌هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشيد.[22]
بخارى از ابن مسعود روايت كرده كه دربار? سوره‌هاى: بنى اسرائيل، كهف، مريم، طه، و الانبياء گفت: «اين سوره‌ها از سوره‌هاى كهن اول است، و از ديرينه‌ها هستند» سپس به همين ترتيب آنها را ذكر كرد.[23]
در قرآن نام بيست‌وشش پيامبر آمده است كه در اين سوره از شانزده تن از آنان ياد شده است. و آيات هشتادوهفت و هشتادوهشت اين سوره «وَ ذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغاضِباً ...» در نماز غفيله خوانده مى‌شود.[24]
[1]تفسير قرآن مهر، ج13، ص 135
[2]جمال القراء و كمال الإقراء، ج1، ص 199
[3]تفسير قرآن مهر، ج13، ص 137
[4]همانند روايتي از پيامبر ص در التفسير الكبير: تفسير القرآن العظيم (الطبرانى)، ج4، ص 273
[5]الكشف و البيان، ج6، ص 268
[6]همان
[7]همان
[8]تفسير قرآن مهر، ج13، ص 138
[9]تفسير نمونه، ج13، ص 349
[10]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج16، ص 94
[11]همان
[12]دايرة المعارف قرآن كريم، ج4، ص 433
[13]اهداف كل سوره، ج 1، ص 411
[14]الميزان، ج 14، ص 245
[15]دايرة المعارف قرآن كريم، ج4، ص 433
[16]تفسير قرآن مهر، ج13، ص 137
[17]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص 137
[18]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج16، ص 94
[19]زاد المسير فى علم التفسير، ج4، ص 141
[20]دراسة حول القرآن الکريم، ص ??
[21]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص313
[22]جامع البيان فى تفسير القرآن، ج1، ص 34
[23]ترجمه الإتقان فى علوم القرآن، ج1، ص 215
[24]تفسير قرآن مهر، ج13، ص 137