سوره طه
کلمه طه از حروف مقطع? قرآن است البته برخى مفسران برآنند كه واژ? طه در ادبيات عرب به معناى «اى مرد» بوده است كه در اين جا خطاب به پيامبر اسلام صلى‌الله‌عليه‌وآله است.[1]
مفهوم کلي سوره
خداباورى و صفات جمال و جلال او؛
معاد باورى و ويژگى‌هاى رستاخيز؛
تسهيل وظايف رهبران الهى؛
سرگذشت برخى پيامبران؛
پيامد غفلت از ياد خدا.[2]
علت نامگذاري
«سوره طه»؛ سبب نام‌گذارى اين سوره به طه، اولين آي? آن است كه واژ? طه در آن وجود دارد و خطاب آن به پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله است.[5]
«سوره کليم»؛ دليل نامگذاري اين سوره به کليم، ذکر مناجات و گفتگوي موسي عليه‌السلام با خداوند متعال در اين سوره است.
«سوره موسي»؛ به خاطر اينکه قص? حضرت موسي عليه‌السلام در اين سوره به صورت مفصل آمده است.[6]
تعداد آيات
سوره طه صدوسى‌وپنج آيه دارد.[7]
تعداد کلمات
سوره طه هزاروسيصدوچهل‌ويك كلمه دارد.[8] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف مي باشد)
تعداد حروف
سوره طه پنج‌هزارودويست‌وچهل‌ودو حرف دارد.[9] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف مي باشد)
اهداف و آموزه‌ها
هدف‌هاى اساسى سوره طه عبارت است از:
توجه به خدا؛
توجه به معاد؛
تسهيل كار نبوت بر پيامبر اسلام صلى‌الله‌عليه‌وآله و بيان وظايف آن حضرت.[10]
محتوا و موضوعات
سوره طه به گفته همه مفسران در مكه نازل شده است، محتواى آن نيز همانند ساير سوره‌هاى مكى است كه بيشتر سخن از مبدء و معاد مى‌گويد، و نتائج توحيد و بدبختيهاى شرك را برمى‌شمرد.
در بخش اول: اين سوره اشاره كوتاهى به عظمت قرآن و بخشى از صفات جلال و جمال پروردگار است.
بخش دوم: كه بيش از هشتاد آيه را در برمى‌گيرد از داستان موسى عليه‌السلام سخن مى‌گويد، از آن زمان كه به نبوت مبعوث گرديد و سپس با فرعون جبار به مبارزه برخاست، و پس از درگيريهاى فراوان او با دستگاه فرعونيان و مبارزه با ساحران و ايمان آوردن آنها خداوند به صورت اعجازآميز فرعون و فرعونيان را در دريا غرق كرد، و موسى و مؤمنان را رهايى بخشيد.
بعد ماجراى گوساله‌پرستى بنى اسرائيل و درگيرى هارون و موسى را با آنها بيان مى‌كند.
در سومين بخش: بخشهايى در باره معاد و قسمتى از خصوصيات رستاخيز آمده است.
در بخش چهارم: سخن از قرآن و عظمت آن است.
و در بخش پنجم: سرگذشت آدم و حوا را در بهشت و سپس ماجراى وسوسه ابليس و سرانجام هبوط آنها را در زمين، توصيف مى‌كند.
و بالآخره در آخرين قسمت، نصيحت و اندرزهاى بيدار كننده‌اى، براى همه مؤمنان بيان مى‌دارد كه روى سخن در بسيارى از آن به پيامبر اسلام صلي‌الله‌عليه‌و‌آله است.[11]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابى‌بن‌كعب از پيامبر گرامى اسلام نقل كرده است كه: «هر كس سوره طه را قرائت كند در روز قيامت ثواب مهاجرين و انصار به او داده خواهد شد. ابوهريره مي‌گويد: پيامبر خدا فرمود خداوند متعال سوره طه و ياسين را دو هزار سال پيش از خلق آدم قرائت كرد، هنگامى كه فرشتگان قرآن را شنيدند، گفتند: خوشا به امتى كه قرآن بر او نازل گردد و خوشا به سينه‌هايى كه قرآن را حمل كنند و خوشا به زبانهايى كه به قرآن تكلم كنند. حسن مي‌گويد: پيامبر خدا فرمود: بهشتيان جز سوره‌هاى يس و طه سوره ديگرى از قرآن تلاوت نمي‌كنند».
به روايت اسحاق‌بن‌عمار امام صادق عليه‌السلام فرمود: قرائت سوره طه را ترك نكنيد، زيرا خداوند دوستدار اين سوره و دوستدار كسى است كه همواره اين سوره را تلاوت مي‌كند. در روز قيامت نامه عملش را به دست راستش خواهد داد و خطاهايى كه در دوره مسلمانى از او سرزده، به حساب او نخواهد آورد و پاداش او را چنان مي‌دهد كه خشنود گردد.[12]
محل نزول
سوره طه در مكه بر پيامبر اسلام صلى‌الله‌عليه‌وآله نازل شده است.[13]
زمان نزول
برخى حدس مى‌زنند سوره طه بين سال‌هاى هفتم تا يازدهم بعثت (قبل از هجرت) نازل شده باشد.[14]
فضاي نزول
سوره طه در مکه و خطاب به پيامبر اسلام است نگاه به محتواي سوره اين را مي‌رساند که در فضاي نزول اين سوره آن حضرت در امر تبليغ دين اسلام بسيار خود را به سختي مي افکندند و بسيار حريص بودند که مشرکان مکه همگي اهل ايمان و سعادتمند گردند لذا خداوند متعال اين سوره را نازل فرمودند و وظيفه ايشان را معين مي‌کند.
در آيات آغازين تاکيد شده است که پيامبر نبايد خود را به رنج و سختي بياندازد بلکه تنها بايد مردم را دعوت کند و پس از آن، کار به دست خدا است که بازگشت همه به اوست و تکذيب و کفر مردم زياني براي پيغمبر ندارد. به اعتدال و ميانه‌روي در همه چيز حتي در دعا و عبادت دستور مي‌دهد. قصه آدم و ماجراي گناه و هبوط وي و بخشايش و هدايت الهي در حق او، داستان مشروح موسي عليه‌السلام و گوساله‌پرستي بني‌اسرائيل و مجادله فرعون با موسي عليه‌السلام، ماجراي ساحران و مناجات و دعاهاي حضرت موسي عليه‌السلام از مضامين اين سوره است. [15]
ترتيب در مصحف
سوره طه در ترتيب فعلى قرآن، بيستمين سوره به شمار مى‌رود.[16]
ترتيب بر اساس نزول
سوره طه چهل‌وپنجمين سوره در ترتيب نزول مي باشد و بعد از سوره مريم نازل شده است.[17] (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلي
خداوند متعال در پايان سوره مريم به نزول قرآن و اينكه قرآن بشارت متقين و انذار كافرين است اشاره فرموده، اينك در آغاز سوره طه به ذكر اين نكته مى‌پردازد كه قرآن براى سعادت پيامبر و نه براى بدبختيش نازل شده است.[18]
ويژگي
سوره طه با حروف مقطعه آغاز گشته است. و جزو سور مئين (صد آيه اي ها) است ابن قتيبه مي گويد سور مئين سوره هايي هستند که بعد از سور طوال آمده اند علت نامگذاري اين سوره ها به مئين نزديک بودن تعداد آيه هاي اين سوره ها به عدد صد مي باشد.[19] گفته شده اين سوره ها عبارتند از «بني إسرائيل، كهف، مريم، طه، أنبياء ، حج و مؤمنون».[20] برخي ديگر نيز سور مئين را سوره هاي «توبه، نحل، هود، يوسف، کهف، بني اسرائيل، انبياء، طه، مؤمنون، شعراء و صافات» ذکر کرده اند.[21]
روايتى است كه از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئين را به جاى انجيل و سوره‌هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشيد.[22]
بخارى از ابن مسعود روايت كرده كه دربار? سوره‌هاى: بنى اسرائيل، كهف، مريم، طه، و الانبياء گفت: «اين سوره‌ها از سوره‌هاى كهن اول است، و از ديرينه‌ها هستند» سپس به همين ترتيب آنها را ذكر كرد. [23]
سوره طه يكى از سوره‌هايى است كه به تفصيل به داستان برخورد موسى عليه‌السلام با فرعونيان پرداخته و آن را در حدود نود آيه بيان كرده است.[24]
[1]تفسير قرآن مهر، ج13، ص 27
[2]تفسير قرآن مهر، ج13، ص 21
[3]جمال القراء و كمال الإقراء، ج1، ص 199
[4]بصائر ذوى‌التمييز فى لطائف الكتاب العزيز، ج1، ص 311
[5]تفسير قرآن مهر، ج13، ص 23
[6]بصائر ذوى‌التمييز فى لطائف الكتاب العزيز، ج1، ص 311
[7]التفسير الكبير: تفسير القرآن العظيم (الطبرانى)، ج4، ص: 229
[8]همان
[9]همان
[10]تفسير قرآن مهر، ج13، ص 24
[11]تفسير نمونه، ج13، ص 154- 153
[12]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج16، ص 3
[13]همان
[14]تفسير قرآن مهر، ج13، ص: 23
[15]دانشنامه قرآن و قرآن پژوهي، ج?، ص????
[16]تفسير قرآن مهر، ج13، ص 23
[17]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص 136
[18]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج16، ص 4. البته بنابر قول اکثر مفسران مراد از شقاء در آيه «ما انزلنا عليک القرآن لتشقي» تعب و رنج است نه بدبختي
[19]زاد المسير فى علم التفسير، ج4، ص 141
[20]دراسة حول القرآن الکريم، ص ??
[21]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص313
[22]جامع البيان فى تفسير القرآن، ج1، ص 34
[23]ترجمه الإتقان فى علوم القرآن، ج1، ص 215
[24]تفسير قرآن مهر، ج13، ص 24