سوره مريم
مريم دختر عمران، مادر عيسى عليهالسلام، زني‌كه قرآن به پاكى او شهادت داده است، نامش سى‌وچهار بار در قرآن کريم ذکر شده است.[1]
مفهوم کلي سوره
اسامي سوره
مريم، کهيعص.[3]
علت نامگذاري
«سوره مريم»؛ نام‌گذارى آن به نام مريم از آن جهت است كه در آيات 16- 35 اين سوره داستان مريم دختر عمران و مادر عيسى عليهالسلام و تولد عيسى عليهالسلام مطرح شده است.
«سوره کهيعص»؛ اين نام سوره از حروف مقطع? اولين آي? آن گرفته شده است.[4]
تعداد آيات
سوره مريم نودوهشت آيه دارد.[5]
تعداد کلمات
سوره مريم هفتصدوشصت‌ودو كلمه دارد.[6] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره مريم سه هزاروهشتصدودو حرف دارد.[7] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه‌ها
اهداف کلي سوره مريم عبارتند از:
توجه به پاكى خدا و اثبات وحدانيت او؛
توجه دادن مردم به رستاخيز؛
بيان برخى داستان‌هاى پيامبران در راستاى دو هدف فوق.[8]
محتوا و موضوعات
سوره مريم از نظر محتوا داراى چندين بخش مهم است:
مهمترين بخش اين سوره را قسمتى از سرگذشت زكريا و مريم و مسيح و يحيى و ابراهيم قهرمان توحيد و فرزندش اسماعيل و ادريس عليهم‌السلام و بعضى ديگر از پيامبران بزرگ الهى، تشكيل مى‌دهد كه داراى نكات تربيتى خاصى است؛
قسمت ديگرى از اين سوره كه بعد از بخش نخست مهمترين بخش را تشكيل مى‌دهد مسائل مربوط به قيامت و چگونگى رستاخيز و سرنوشت مجرمان و پاداش پرهيزكاران و مانند آنست؛
بخش ديگر مواعظ و نصائحى است كه در واقع مكمل بخشهاى گذشته مى‌باشد؛
بالآخره آخرين بخش، اشارات مربوط به قرآن و نفى فرزند از خداوند و مساله شفاعت است كه مجموعا برنامه تربيتى مؤثرى را براى سوق نفوس انسانى به ايمان و پاكى و تقوا تشكيل مى‌دهد.[9]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابى‌بن‌كعب، از پيامبر گرامى اسلام، نقل كرده است كه هر كس سوره مريم را بخواند به عدد كسانى كه زكريا و يحيى و مريم و عيسى و موسى و هارون و ابراهيم و اسحاق و يعقوب عليهم‌السلام را تصديق يا تكذيب كردند، و به عدد كسانى كه از خدا فرزند خواستند، و به عدد كسانى كه از خدا فرزند نخواستند، او را ده حسنه مى‌دهد.
امام صادق عليهالسلام فرمود: هر كس سوره مريم را بخواند، از دنيا نمي‌رود تا اينكه نعمتى به او داده شود كه براى او و مال و فرزندش، وسيله بى‌نيازى باشد. در آخرت نيز از اصحاب عيسى‌بن‌مريم است و اجر او در آخرت، به اندازه ملك سليمان است در اين جهان.[10]
محل نزول
سوره مريم به اتفاق همه، مكى است.[11]
زمان نزول
سوره مريم بعد از سوره فاطر در مكه نازل شده است و مي توان گفت در سالهاى چهارم يا پنجم بعثت نازل شده است.[12]
فضاي نزول
غرض سوره مريم ذكر نمونه‌هايى از انسانهاى پاك و نمونه هايى از انسانهاى ناپاك و سرمشق قرار دادن آن دو گروه است، بدين طريق كه در اين سوره حالات زكريّا، يحيى، مريم، عيسى، إبراهيم، موسى، اسماعيل صادق الوعد و ادريس عليهم‌السلام در صورتهاى بسيار عالى توحيدى بيان شده است، سپس به جريان اقوامى كه در پى آنها آمده ولى زحمات آنها را به هدر داده‌اند اشاره رفته است و آن گاه مقدارى از حالات مشركان و انكار معاد به وسيله آنها، به ميان آمده و در آخر فرموده است فَإِنَّما يَسَّرْناهُ بِلِسانِكَ لِتُبَشِّرَ بِهِ الْمُتَّقِينَ وَ تُنْذِرَ بِهِ قَوْماً لُدًّا.
از همه اينها فهميده مى‌شود كه شأن [و فضاي] نزول بخصوصى در اين سوره نبوده است بلكه خداوند حالات نيكان را بيان فرموده و به جريان بدكاران اشاره كرده و آن گاه گفته است: خواسته‌ايم با اين آيات نيكوكاران را بشارت دهى و بدكاران را انذار نمايى، على هذا وضع آن روز مقتضى نزول چنين سوره بوده است.[13]
ترتيب در مصحف
سوره مريم در چينش كنونى قرآن نوزدهمين سوره به شمار مى‌آيد.[14]
ترتيب بر اساس نزول
سوره مريم چهل و چهارمين سوره در ترتيب نزول است و بعد از سوره فاطر نازل شده است.[15] (لازم به ذکر است اقوال درترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلي
در آخر سوره كهف، درباره يگانگى خدا و دعا كردن گفتگو كرد. در آغاز سوره مريم درباره پيامبران كه بر اين روش برانگيخته شده‌اند تا مردم به آنها اقتدا كنند و به وسيله آنها هدايت شوند، گفتگو مى‌كند.[16]
ويژگي
سوره مريم از سور مثاني مي باشد مثاني سوره هايي هستند که بعد از سور مئين قرار گرفته اند و زير صد آيه دارند مانند اينکه سور مئين مبادي باشند و توالي آن مثاني آن فرض شده اند.[17]
سوره هاي مثاني عبارتند از: احزاب و حجّ و قصص و نمل و نور و انفال و مريم و عنکبوت و روم و يس و فرقان و حجر و رعد و سبأ و فاطر و إبراهيم و ص و محمد و لقمان و زمر.[18]
همچنين بنابر يکي از دو قول سوره مريم جزو سور مئين (صد آيه اي ها) است ابن قتيبه مي گويد سور مئين سوره هايي هستند که بعد از سور طوال آمده اند علت نامگذاري اين سوره ها به مئين نزديک بودن تعداد آيه هاي اين سوره ها به عدد صد مي باشد.[19] گفته شده اين سوره ها عبارتند از «بني إسرائيل، كهف، مريم، طه، أنبياء ، حج و مؤمنون».[20] برخي ديگر نيز سور مئين را سوره هاي «توبه، نحل، هود، يوسف، کهف، بني اسرائيل، انبياء، طه، مؤمنون، شعراء و صافات» ذکر کرده اند.[21]
روايتى است كه از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئين را به جاى انجيل و سوره‌هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشيد.[22]
بخارى از ابن مسعود روايت كرده كه دربار? سوره‌هاى: بنى اسرائيل، كهف، مريم، طه، و الانبياء گفت: «اين سوره‌ها از سوره‌هاى كهن اول است، و از ديرينه‌ها هستند» سپس به همين ترتيب آنها را ذكر كرد.[23]
آي? پنجاه‌وهشتم سوره مريم سجد? تلاوت دارد.
[1]قاموس قرآن، ج5، ص 251
[2]تفسير قرآن مهر، ج12، ص 311
[3]همان، ص 313
[4]همان
[5]الكشف و البيان، ج6، ص 205
[6]همان
[7]همان
[8]تفسير قرآن مهر، ج12، ص 314
[9]تفسير نمونه، ج13، ص 3
[10]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج15، ص 140
[11]همان
[12]تفسير أحسن‌الحديث، ج6، ص 289
[13]تفسير أحسن‌الحديث، ج6، ص 290-289
[14]تفسير قرآن مهر، ج12، ص 313
[15]التمهيد في علوم القرآن، ج1 ص 136
[16]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج15، ص 140
[17]زاد المسير فى علم التفسير، ج4، ص 141
[18]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص 313
[19]زاد المسير فى علم التفسير، ج4، ص 141
[20]دراسة حول القرآن الکريم، ص ??
[21]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص313
[22]جامع البيان فى تفسير القرآن، ج1، ص 34
[23]ترجمه الإتقان فى علوم القرآن، ج1، ص 215