سوره نصر
نصر به معني ياري و معاونت آمده است.[1]
مفهوم کلي سوره
پيروزى اسلام؛
شكرانه‌ى پيروزى.[2]
اسامي سوره
نصر، إذا جاء نصرالله و الفتح، توديع، فتح.[3]
علت نام‌گذاري
«سوره نصر»؛ نام‌گذاري اين سوره به سوره نصر را از اولين آي? آن که لفظ نصر آمده مي‌توان فهميد.[4]
«سوره إذا جاء نصرالله و الفتح»؛ نام‌گذاري سوره به اسم آغازين آن که در لسان برخي از روايات نيز آمده است.[5]
«سوره توديع»؛ در علت نام‌گذاري آن به توديع، گفته‌اند: اين سوره به وفات پيامبر صلى‌الله‌عليه‌و‌آله اشاره دارد.[6]
«سوره فتح»؛ به خاطر وجود اين لفظ در آي? اول آن به اين نام نام‌گذاري شده است، که البته در اين نام با سوره إنا فتحنا لک فتحا مبينا مشترک است.[7]
تعداد آيات
سوره نصر سه آيه دارد.[8]
تعداد کلمات
سوره نصر شانزده کلمه دارد.[9] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره نصر نودوهفت حرف دارد.[10] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه ها
مهمترين اهداف سوره نصر عبارتند از:
1. مژد? پيروزى اسلام؛
2. يادآورى لزوم سپاس‌گزارى بعد از پيروزى.[11]
محتوا و موضوعات
سوره نصر بعد از هجرت نازل شده است، و در آن بشارت و نويد از پيروزى عظيمى مى‌دهد كه به دنبال آن مردم گروه گروه وارد دين خدا مى‌شوند، و لذا به شكرانه اين نعمت بزرگ پيامبر اكرم صلي‌الله‌عليه‌وآله را دعوت به تسبيح و حمد الهى و استغفار مى‌كند.[12]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
در حديث ابى‌بن‌كعب است كه هر كس سوره نصر را قرائت كند پس مانند آن است كه با رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌و‌آله در فتح مكه شركت داشته است.
كرام خثعمى از حضرت امام صادق عليه‌السلام روايت كرده كه فرمود: «هر كس در نماز نافله يا فريضه اذا جاء نصر اللَّه و الفتح را قرائت كند خدا او را بر تمام دشمنانش يارى مي‌كند و روز قيامت در حالى كه با او كتابى است كه سخن مي‌گويد مي‌آيد، خدا او را از دل قبرش بيرون آورد در آن امان است از حرارت دوزخ و از آتش و از زفير جهنّم -که هر دو گوشش آن را مى‌شنود - نمي‌گذرد. و روز قيامت بر چيزى عبور نمي‌کند مگر اينكه او را بشارت داده و به او به هر خيرى را خبر مي‌دهد تا داخل بهشت گردد».[13]
محل نزول
سوره نَصْر در مدينه بر پيامبر صلى‌الله‌عليه‌و‌آله نازل شده است.[14]
زمان نزول
تاريخ نزول سوره نصر در سال دهم هجرى، در منى و در سفر حجةالوداع است، و نزول آن هنگامى بوده كه پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله دعوت خود را به پايان برده و مردم فوج فوج به دين اسلام داخل مى‌شده‌اند، اين سوره بعد از سوره توبه نازل شده است.[15]
البته ناگفته نماند سوره نصر از فتح مكه خبر مى‌دهد، معلوم است كه در وقت نزول آن، هنوز مكه فتح نشده بود، فتح مكه در سال هشتم هجرت واقع شده بنابراين سوره نصر قبل از سال هشتم يا در سال هشتم قبل از فتح مكه نازل شده است.
طبرسى رحمه اللَّه فرموده: «فتح مكه در سال هشتم اتفاق افتاد و سوره توبه در سال نهم نازل گرديد، پس نمى‌توان گفت سوره نصر بعد از سوره توبه نازل شده است، به طور اطمينان مى‌توان گفت اين سوره بعد از صلح حديبيه و قبل از فتح مكه نازل شده است».[16]
فضاي نزول
فضاي نزول سوره نصر بر اساس نقل قول‌هاي مختلفي که در مورد سال نزول آن مطرح شده است متفاوت است اگر اين سوره در سال هشتم و يا قبل از آن نازل شده باشد با توجه به قدرتمندي مسلمانان و آمادگي آنان براي حمله به مکه در آن زمان وعد? فتح و پيروزي به مسلمانان مي دهد و در واقع پيشگويي است براي فتح مکه و گرايش مردم به دين اسلام.
اما اگر در سال دهم هجرت و بعد از حجةالوداع نازل شده باشد خبري است از گذشته و آگاه نمودن مسلمانان به گستره و اهميت اين پيروزي ها که موجب گرايش بيشتر مردم جزيرةالعرب به اسلام گرديد و لزوم شکرگزاري در برابر اين نعمت‌هاي عظيم مي‌باشد و حتي به نوعي خبر از اتمام زمان رسالت پيامبر صلى‌الله‌عليه‌و‌آله و پايان عمر آن حضرت مي‌باشد.
ترتيب در مصحف
سوره نصر صدودهمين سوره در چينش كنونى قرآن به شمار مي آيد.[17]
ترتيب بر اساس نزول
سوره نصر صدودومين سوره در ترتيب نزول مي باشد و بعد از سوره حشر نازل شده است.[18] (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلي
خداوند سبحان سوره کافرون را به ذكر دين پايان داد و سوره نصر را به ظهور دين شروع نمود.[19]
ويژگي
سوره نصر همانند سوره عصر و سوره کوثر از سوره هاي کوتاه قرآن است و فقط سه آيه دارد.
سوره نصر از سور مفصلات مي باشد[20] ابن قتيبه مي گويد: ... مفصلات سوره هاي کوچکي هستند که بعد از سور مثاني آمده اند اينکه چرا اين سوره ها را مفصل ناميده اند به خاطر کوتاه بودن آنها و اينکه بسيار به واسطه بِسْمِ اللّ?هِ الرَّحْم?نِ الرَّحِيمِ از يكديگر جدا شده‌اند.[21]
روايتى است كه از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئين را به جاى انجيل و سوره‌هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشيد.[22]
سوره نصر طبق روايت وارده از امام صادق و امام رضا عليهماالسلام آخرين سوره تمام است که بر پيامبر اکرم صلي‌الله‌عليه‌وآله نازل گرديده و سوره‌هاي نازل شده بعد از آن به صورت تدريجي و آيه به آيه نازل گرديده است.[23]
[1]قاموس قرآن، ج7، ص 72
[2]تفسير قرآن مهر، ج22، ص: 377
[3]التحرير و التنوير، ج30، ص 514
[4]تفسير قرآن مهر، ج22، ص 377
[5]مانند روايتي از پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله در الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل، ج4، ص 813
[6]تفسير قرآن مهر، ج22، ص 377
[7]التحرير و التنوير، ج30، ص 514
[8]الكشف و البيان، ج10، ص 318
[9]همان
[10]همان
[11]تفسير قرآن مهر، ج22، ص 378
[12]تفسير نمونه، ج27، ص 394
[13]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج27، ص 326
[14]همان
[15]حجةالتفاسير و بلاغ‌الإكسير، مقدمه‌اول، ص 37
[16]تفسير احسن‌الحديث، ج12، ص 386
[17]تفسير قرآن مهر، ج22، ص 377
[18]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص: 137
[19]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج27، ص 326
[20]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص313
[21]جامع البيان فى تفسير القرآن، ج1، ص 34
[22]همان
[23]تفسير احسن‌الحديث، ج12، ص 386