سوره هود
هود عليه‌السلام از انبياء كرام مي‌باشد و نام مباركش هفت بار در قرآن آمده است. آن حضرت بر قومى به نام عاد مبعوث شد.[1]
مفهوم کلي سوره
اسامي سوره
هود
علت نامگذاري
«سوره هود» تنها نام اين سوره هود است و به مناسبت داستان حضرت هود عليه‌السلام كه در آيات 50 تا 60 اين سوره ذكر شده، بدين اسم ناميده شده است. نام هود در اين سوره پنج بار آمده است.[3]
تعداد آيات
سوره هود صدوبيست‌وسه آيه دارد.[4]
تعداد کلمات
سوره هود هزاروهفتصدوپانزده كلمه دارد.[5] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره هود هفت‌هزار و ششصد و پنج حرف دارد.[6] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه‌ها
اهداف عمد? سوره هود عبارت‌اند از:
الف) تبيين اصول و مبانى دين؛
ب) بيان راستى و درستى دعوت پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله؛
ج) توجه به معاد و جهان پس از مرگ.[7]
محتوا و موضوعات
قسمت عمده آيات سوره هود را سرگذشت پيامبران پيشين مخصوصا نوح عليه‌السلام كه با وجود نفرات كم بر دشمنان بسيار پيروز شدند تشكيل مى‌دهد.
ذكر اين سرگذشتها هم وسيله آرامش خاطر براى پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله و مؤمنان در برابر آن انبوه دشمنان بوده، و هم درس عبرتى براى مخالفان نيرومندشان.
و به هر حال آيات اين سوره، همانند ساير سوره‌هاى مكى، اصول معارف اسلام مخصوصا مبارزه با شرك و بت‌پرستى و توجه به معاد و جهان پس از مرگ و صدق دعوت پيامبر را تشريح مى‌كند، و در لابلاى مباحث، تهديدهاى شديدى نسبت به دشمنان، و دستورهاى مؤكدى در زمينه استقامت به مؤمنان، ديده مى‌شود.
در اين سوره علاوه بر حالات نوح پيامبر و مبارزات شديدش كه مشروحا آمده است به سرگذشت هود، صالح، ابراهيم، لوط و موسى عليهم‌السلام و مبارزات دامنه دارشان بر ضد شرك و كفر و انحراف و ستمگرى اشاره شده است.
آيات اين سوره به روشنى اين امر را اثبات مى‌كند كه مسلمانان هرگز نبايد به خاطر كثرت دشمنان و حملات شديد آنان ميدان را خالى كنند، بلكه بايد هر روز بر استقامت خويش بيفزايند. به همين دليل در حديث معروفى مى‌خوانيم كه پيامبر صلي‌الله‌عليه‌و‌آله فرمود: «شيبتنى سورة هود: سوره هود مرا پير كرد».[8]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
أبى‌بن‌كعب از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله روايت كرده كه فرمود: هركس اين سوره هود را بخواند به شماره هر كس كه به نوح و هود و صالح و شعيب و لوط و ابراهيم و موسى عليهم‌السلام ايمان آورده و يا آنها را تكذيب كرده است ده حسنه به او عطا شود، و روز قيامت از سادتمندان باشد.
ثعلبى به سند خود از أبى جحيفه حديث كرده كه به رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله عرض شد: اى رسول خدا پيرى زود در شما اثر كرده؟! حضرت فرمود: «آرى، سوره هود و امثال آن پيرم كرد».
در روايت ديگرى است كه ابوبكر اين سخن را گفت، و حضرت در پاسخش فرمود: «سوره هود و امثال آن: (يعنى) سوره «حاقة» و «واقعه» و «عم يتساءلون» و «هل اتاك حديث الغاشيه» مرا پير كرده».
عياشى از امام باقر عليه‌السلام روايت كرده كه فرمود: «هر كس سوره هود را در هر جمعه بخواند خداوند در روز قيامت او را در زمره پيامبران محشور سازد، و حسابش آسان گردد، و در آن روز عمل خطايى براى او باقى نماند».[9]
محل نزول
بر طبق گفته بيشتر مفسرين: تمامى سوره هود مكى است، ولى قتاده گفته: تنها يك آيه آن يعنى آيه «أَقِمِ الصَّلاةَ طَرَفَي النَّهارِ ...» در مدينه نازل شده است.[10]
زمان نزول
نزول سوره هود در اواخر سالهايى بود كه پيامبر صلي‌الله‌عليه‌و‌آله در مكه به سر مى‌برد.[11]
فضاي نزول
طبق تصريح بعضى از مفسران نزول سوره هود در اواخر سالهايى بود كه پيامبر صلي‌الله‌عليه‌و‌آله در مكه به سر مى‌برد يعنى بعد از مرگ ابوطالب و خديجه، و طبعا در يكى از سختترين دورانهاى زندگانى پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله كه فشار دشمن و تبليغات خشن و زهرآگينش بيش از هر زمان ديگر احساس مى‌شد.
به همين جهت در آغاز اين سوره، تعبيراتى كه جنبه دلدارى و تسلى نسبت به پيامبر صلي‌الله‌عليه‌و‌آله و مؤمنان دارد ديده مى‌شود.
قسمت عمده آيات سوره را سر گذشت پيامبران پيشين مخصوصا نوح عليه‌السلام كه با وجود نفرات كم بر دشمنان بسيار پيروز شدند تشكيل مى‌دهد.
ذكر اين سر گذشتها هم وسيله آرامش خاطر براى پيامبر صلي‌الله‌عليه‌و‌آله و مؤمنان در برابر آن انبوه دشمنان بوده، و هم درس عبرتى براى مخالفان نيرومندشان.[12]
ترتيب در مصحف
سوره هود در ترتيب فعلى قرآن يازدهمين سوره به شمار مى‌آيد.[13]
ترتيب بر اساس نزول
سوره هود پنجاه‌و‌دومين سوره نازله بر پيامبر اسلام صلى‌الله‌عليه‌وآله مي باشد و بعد از سوره يونس نازل شده است.[14] (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلي
چون خداى تعالى سوره يونس را با بحث از وحى به پايان رسانيد، و فرمود: «وَ اتَّبِعْ ما يُوحى إِلَيْكَ ...» سوره هود را با بيان وحى مزبور سخن خود را افتتاح فرموده است.[15]
ويژگي
سوره هود با حروف مقطعه شروع شده است و از سور رائيات است(سوره هاي يونس و هود و يوسف و إبراهيم و حجر را رائيات يا راآت مي نامند.)
ابن مردويه از انس روايت کرده است که پيامبر صلي الله عليه و آله فرمودند:«خداوند از رائيات تا طواسين را به جاي انجيل به من عطا کرده است.» [16] (رائيات سوره هايي هستند که با «الر» و طواسين سوره هايي هستند که با «طس» و «طسم» شروع شده اند)
اين سوره جزو سور مئين (صد آيه اي ها) است ابن قتيبه مي گويد سور مئين سوره هايي هستند که بعد از سور طوال آمده اند علت نامگذاري اين سوره ها به مئين نزديک بودن تعداد آيه هاي اين سوره ها به عدد صد مي باشد.[17] گفته شده اين سوره ها عبارتند از «بني إسرائيل، كهف، مريم، طه، أنبياء ، حج و مؤمنون».[18] برخي ديگر نيز سور مئين را سوره هاي «توبه، نحل، هود، يوسف، کهف، بني اسرائيل، انبياء، طه، مؤمنون، شعراء و صافات» ذکر کرده اند.[19]
روايتى است كه از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئين را به جاى انجيل و سوره‌هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشيد.[20]
سوره هود به ترتيب نزول در قرآن جاى گرفته است؛ يعنى اين سوره بعد از سوره يونس و قبل از سوره يوسف فرود آمده و در قرآن نيز همين گونه جاى گرفته است.
از پيامبر اسلام صلى‌الله‌عليه‌وآله حكايت شده كه فرمود: «سوره هود مرا پير كرد». [21] (اين سخن به خاطر آي? 112 آن گفته شده است). [22]
[1]قاموس قرآن، ج7، ص 168
[2]تفسير قرآن مهر، ج9، ص163
[3]همان، ص165
[4]البحر المديد فى تفسير القرآن المجيد، ج2، ص 507
[5]السراج المنير، ج2، ص 48
[6]همان
[7]تفسير قرآن مهر،ج9، ص166
[8]نور الثقلين جلد دوم صفحه 334.
[9]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج12، ص3
[10]همان
[11]تفسير نمونه، ج9، ص 3
[12]تفسير نمونه، ج9، ص 3
[13]تفسير قرآن مهر، ج9، ص 165
[14]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص 136
[15]ترجمه تفسير مجمع‌البيان،ج12، ص4
[16]فتح القدير، ج2، ص 479
[17]زاد المسير فى علم التفسير، ج4، ص 141
[18]دراسة حول القرآن الکريم، ص ??
[19]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص313
[20]جامع البيان فى تفسير القرآن، ج1، ص 34
[21]وسائل الشيعه، ج 6، ص 172 و تفسير صافى، ج 2، ص 457 (در همه‌ى روايات، چهار سور? هود، مرسلات، واقعه و نبأ نام برده شده و در برخى روايات، سور? تكوير نيز اضافه شده است)
[22]تفسير قرآن مهر، ج9، ص 166