سوره قريش
قريش نام قبيل? بزرگى از عرب كه رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌و‌آله از تير? بنى‌هاشم از همان قبيله است.[1]
مفهوم کلي سوره
يادآورى نعمت‌هاى الهى، زمينه‌ساز عبادت؛
الفت و دوستى، نعمت بزرگ الهى.[2]
اسامي سوره
قريش، لإيلاف قريش.[3]
علت نام‌گذاري
«سوره قريش»؛ اين لفظ در آي? اول اين سوره آمده است و غير از اين سوره در هيچ جاي ديگر قرآن تکرار نشده است. اين سوره در بسياري از مصاحف و کتب تفسيري به اين نام مشهور است.[4]
«سوره لإيلاف قريش»؛ عبارت آغازين اين سوره است که در کلام پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله و نيز برخي صحابه و کتب تفسيري از اين نام استفاده شده است.[5]
تعداد آيات
سوره قريش چهار آيه دارد.[6]
تعداد کلمات
سوره قريش هفده کلمه دارد.[7] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره قريش هفتاد و سه حرف دارد.[8] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه ها
محور اصلى سوره قريش بيان نعمت‌هاى الهى براى انگيزش حس سپاس‌گزارى و پرستش است.[9]
محتوا و موضوعات
سوره قريش در حقيقت مكمل سوره فيل محسوب مى‌شود و آيات آن دليل روشنى بر اين مطلب است.
محتواى سوره قريش بيان نعمت خداوند بر قريش و الطاف و محبت‌هاى او نسبت به آنهاست، تا حس شكرگزارى آنها تحريك شود و به عبادت پروردگار اين بيت عظيم كه تمام شرف و افتخارشان از آن است قيام كنند.
همانگونه که سوره و الضحى و سوره ا لم نشرح در حقيقت يك سوره محسوب مى‌شود، همچنين سوره فيل و سوره قريش نيز اينگونه اند زيرا كه اگر درست در محتواى آن دو دقت كنيم پيوند مطالب آنها به قدرى است كه مى‌تواند دليل بر وحدت آن دو بوده باشد.
به همين دليل براى خواندن يك سوره كامل در هر ركعت از نماز اگر كسى سوره‌هاى فوق را انتخاب كند بايد هر دو را با هم بخواند.[10]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
در حديث ابى‌بن‌كعب است كه هر كس سوره قريش را قرائت كند خداوند به عدد هر كس كه طواف كعبه نموده و معتكف به آن باشد ده حسنه به او عطا فرمايد.
عياشى به اسناد خودش از مفضل‌بن‌صالح از امام صادق عليه‌السلام روايت كرده كه فرمود: «جمع نمي‌شود دو سوره در يك ركعت، مگر الضحى و الم نشرح، و الم تر كيف و لايلاف قريش».
از ابى‌العبّاس از امام باقر و يا امام صادق عليهماالسلام روايت كرده كه فرمود: «الم تر كيف فعل ربّك و لايلاف قريش يك سوره هستند».
روايت شده كه ابى‌بن‌كعب در مصحف و قرآنش بين آنها بسم اللَّه را كه فصل بين دو سوره است نگذاشت.
عمروبن‌ميمون‌ازدى مي‌گويد: «نماز مغرب را پشت سر عمربن‌خطاب خواندم در ركعت اول سوره و التين و الزيتون را خواند، و در ركعت دوّم سوره الم تر كيف و لايلاف قريش را قرائت نمود».[11]
محل نزول
سوره قريش در مكه بر پيامبر اسلام صلى‌الله‌عليه‌و‌آله نازل شده است.[12]
زمان نزول
تاريخ نزول سوره قريش در ما بين هجرت مسلمين به حبشه و اسراء است و بعد از سوره تين نازل شده است.[13]
فضاي نزول
سوره قريش در مقام امتنان بر قوم قريش است و از آن نتيجه مى‌گيرد كه بايد در مقابل اين امتنان، پروردگار كعبه را عبادت كنند كه آنها را به بركت كعبه ايمنى بخشيده و از گرسنگى نجات داده است.
توضيح اينكه سرزمين مكه محل بى‌آب و علفى است، مردم آنجا مجبور بودند به شام و يمن مسافرت كنند و ما يحتاج خويش را از آن دو محل فراهم آورند و گرنه زندگى برايشان دشوار و طاقت‌فرسا مى‌شد. بنابراين آنها در زمستان به يمن مسافرت مى‌كردند كه محل گرمسيرى بود و به آن رحلةالشتاء مى‌گفتند و در تابستان به شام سفر مى‌كردند كه هواى خنكى داشت و به آن رحلةالصيف نام نهاده بودند، اهل مكه در اين مسافرت‌ها از شر سارقين و راهزنان ايمن بودند، مردم تا مى‌دانستند كه اين كاروان مال قريش است صدمه نمى‌زدند بلکه كمك هم مى‌كردند، گويى اين از آن جهت بود كه ماجراى اصحاب فيل را شنيده بودند و از مزاحمت به قريش مى‌ترسيدند و يا فقط به احترام كعبه آنها را اذيت نمى‌كردند.[14]
ترتيب در مصحف
سوره قريش صدوششمين سوره در چينش كنونى قرآن به شمار مي آيد.[15]
ترتيب بر اساس نزول
سوره قريش بيست‌ونهمين سوره در ترتيب نزول مي باشد و بعد از سوره تين نازل شده است.[16] (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلي
چون خداوند سبحان نعمت بزرگ خود را بر اهل مكّه به آنچه با اصحاب فيل نمود ياد كرد در پى آن نعمت‌هاي ديگري که به اهل مکه داده بود را نيز يادآوري نمود.[17]
ويژگي
سوره قريش از سور مفصلات مي باشد[18] ابن قتيبه مي گويد: ... مفصلات سوره هاي کوچکي هستند که بعد از سور مثاني آمده اند اينکه چرا اين سوره ها را مفصل ناميده اند به خاطر کوتاه بودن آنها و اينکه بسيار به واسطه بِسْمِ اللّ?هِ الرَّحْم?نِ الرَّحِيمِ از يكديگر جدا شده‌اند.[19]
روايتى است كه از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئين را به جاى انجيل و سوره‌هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشيد.[20]
همانگونه كه سوره" و الضحى" و سوره" ا لم نشرح" در حقيقت يك سوره محسوب مى‌شود، همچنين است سوره" فيل" و سوره" قريش" چرا كه اگر درست در محتواى آن دو دقت كنيم پيوند مطالب آنها بقدرى است كه مى‌تواند دليل بر وحدت آن دو بوده باشد.
به همين دليل براى خواندن يك سوره كامل در هر ركعت از نماز اگر كسى سوره‌هاى فوق را انتخاب كند بايد هر دو را با هم بخواند.[21]
[1]قاموس قرآن، ج5، ص 306.
[2]تفسير قرآن مهر، ج22، ص: 351
[3]التحرير و التنوير، ج30، ص 485.
[4]أسماء سور القرآن و فضائلها، ص 560.
[5]همان، ص 561.
[6]الكشف و البيان، ج10، ص 299
[7]همان.
[8]همان.
[9]تفسير قرآن مهر، ج22، ص 352.
[10]تفسير نمونه، ج27، ص 346.
[11]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج27، ص 291.
[12]همان
[13]حجةالتفاسير و بلاغ‌الإكسير، مقدمه‌اول، ص 37.
[14]تفسير احسن‌الحديث، ج12، ص 364.
[15]تفسير قرآن مهر، ج22، ص 351
[16]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص 136
[17]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج27، ص 291
[18]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص313
[19]جامع البيان فى تفسير القرآن، ج1، ص 34
[20]همان
[21]تفسير نمونه، ج27، ص 346