سوره همزه
همزه به معني طردکننده مي باشد.[1] (کسي که به واسط? بدگويي و طعنه زني ديگران را از خود طرد مي کند)
مفهوم کلي سوره
معادباورى؛
سرزنش عيب‌جويان ثروت‌اندوز.[2]
اسامي سوره
هُمَزه، ويل لکل همزة، حُطمة.[3]
علت نامگذاري
«سوره همزه»؛ به خاطر اينکه لفظ «الهمزة» در آي? اول سوره آمده است، اين اسم در مصاحف و اکثر تفاسير براي اين سوره، مشهور شده است.[4]
«سوره ويل لکل همزة»؛ نامگذاري سوره با عبارت آغازين آن و نيز در کلام ابن‌عباس و تفسير طبري از اين اسم استفاده شده است.[5]
«سوره حطمه»؛ اين کلمه در آيه چهارم اين سوره به کار رفته است، و در غير اين سوره در هيچ جاي قرآن نيامده است اين اسم را فيروزآبادي در کتاب خودش (بصائر ذوي‌التمييز) به کار برده است.[6]
تعداد آيات
سوره همزه نه آيه دارد.[7]
تعداد کلمات
سوره همزه سي‌وسه کلمه دارد.[8] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره همزه صدوسي حرف دارد.[9] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه ها
محتوا و موضوعات
سوره همزه كه از سوره‌هاى مكى است از كسانى سخن مى‌گويد كه تمام تلاش خود را متوجه جمع مال كرده، و تمام ارزشهاى وجودى انسان را در آن خلاصه مى‌كنند، سپس نسبت به كسانى كه دستشان از آن خالى است به ديده حقارت مى‌نگرند و آنها را به استهزا مى‌گيرند.
اين ثروت‌اندوزان مستكبر، و خودخواهان حيله‌گر چنان از باده كبر و غرور مست مى‌شوند كه از تحقير ديگران و عيبجويى و استهزا و غيبت آنها لذت مى‌برند و با آن تفريح مى‌كنند.
و در پايان سوره از سرنوشت دردناك آنها سخن مى‌گويد كه چگونه به صورت حقارت‌آميزى در دوزخ پرتاب مى‌شوند، و آتش سوزان جهنم قبل از هر چيز بر قلب آنها مسلط مى‌گردد، و روح و جان آنها را كه كانون اينهمه كبر و غرور و اينهمه شرارت بود به آتش مى‌كشد، آتشى سوزان و مستمر و طولانى.[11]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
در حديث ابى‌بن‌كعب است كه هر كس سوره همزه را قرائت نمايد، به او اجر ده حسنه به تعداد افرادى كه حضرت محمد صلى‌الله‌عليه‌وآله و ياران او را استهزاء كردند داده مي‌شود.
ابوبصير از امام صادق عليه‌السلام روايت نموده كه فرمودند: «كسى كه سوره ويل لكلّ همزه را در نمازهاى واجب خود بخواند، فقر از او منتفى و روزى براى او فراوان آيد، و از او مردن بد برداشته شود».[12]
محل نزول
سوره همزة در مكه بر پيامبر اسلام صلى‌الله‌عليه‌وآله نازل شده است.[13]
زمان نزول
تاريخ نزول سوره همزه در ما بين هجرت مسلمين به حبشه و اسراء است و بعد از سوره قيامت نازل شده است.[14]
فضاي نزول
با توجه به اينکه سوره همزه در مکه نازل شده است ناظر به افراد مال اندوز و مغروري است که با تکيه بر مال و ثروت خود از مردم عيب‌جويي مي‌کنند و گمان مي‌کنند که اين مال هميشه براي آنها جاودانه است. اين طور افراد که در تفاسير شأن نزول هم تعدادي از آنها به اسم نام برده شده‌اند.[15] در زمان بعثت پيامبر و حضور آن حضرت در مکه کم نبودند و انواع و اقسام آزار و اذيت‌ها و زخم زبان‌ها را به شخص پيامبر و تازه مسلمانان مي‌رساندند از اين رو خداوند متعال با نازل کردن اين سوره هشداري به اينگونه افراد داده است که سرنوشت درناکي براي آنها آماده شده است.
ترتيب در مصحف
سوره همزه صدوچهارمين سوره در چينش كنونى قرآن به شمار مي آيد.[16]
ترتيب بر اساس نزول
سوره همزه سى‌ودومين سوره در ترتيب نزول مي باشد و بعد از سوره قيامت نازل شده است.[17] (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلي
خداوند در سوره عصر به طور اجمال بيان كرد كه آدمى در زيانكارى است، و در سوره همزه بيان آن اجمال را نموده است.[18]
ويژگي
سوره همزه از سور مفصلات مي باشد[19] ابن قتيبه مي گويد: ... مفصلات سوره هاي کوچکي هستند که بعد از سور مثاني آمده اند اينکه چرا اين سوره ها را مفصل ناميده اند به خاطر کوتاه بودن آنها و اينکه بسيار به واسطه بِسْمِ اللّ?هِ الرَّحْم?نِ الرَّحِيمِ از يكديگر جدا شده‌اند.[20]
روايتى است كه از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئين را به جاى انجيل و سوره‌هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشيد.[21]
سوره همزه تهديد شديدى است به كسانى كه عاشق جمع مال‌اند، و مى‌خواهند با مال بيشتر خود بر سر و گردن مردم سوار شوند، و بر آنان كبريايى بفروشند، و به همين جهت از مردم عيب‌هايى مى‌گيرند كه عيب نيست.[22]
[1]قاموس قرآن، ج7، ص 164.
[2]تفسير قرآن مهر، ج22، ص: 337
[3]التحرير و التنوير، ج30، ص 470.
[4]أسماءسورالقرآن و فضائلها، ص 555.
[5]همان، ص 556.
[6]همان، ص 556.
[7]الكشف و البيان، ج10، ص 285
[8]همان.
[9]همان.
[10]تفسير قرآن مهر، ج22، ص 338
[11]تفسير نمونه، ج27، ص 306
[12]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج27، ص 265
[13]همان
[14]حجةالتفاسير و بلاغ‌الإكسير، مقدمه‌اول، ص 36
[15]ر.ک: تفسير نمونه، ج27، ص 308
[16]تفسير قرآن مهر، ج22، ص 337
[17]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص 136
[18]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج27، ص 265
[19]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص313
[20]جامع البيان فى تفسير القرآن، ج1، ص 34
[21]همان
[22]ترجمه تفسير الميزان، ج20، ص 615