سوره انشراح
انشراح به معني بسط و وسعت دادن است.[1]
مفهوم کلي سوره
تسلّى به پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله؛
يادآورى نعمت‌ها.[2]
اسامي سوره
انشراح، شرح، ألم نشرح.[3]
علت نام‌گذاري
تعداد آيات
سوره انشراح هشت آيه دارد.[6]
تعداد کلمات
سوره انشراح بيست‌وهفت کلمه دارد.[7] (لازم به ذکر است اقوال تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره انشراح صدوسه حرف دارد.[8] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه ها
هدف اساسى سوره انشراح، تسلى دادن به پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله است؛ البته با اين تذكر كه در پس مشكلات، آسانى است.[9]
محتوا و موضوعات
عمده محتواي سوره انشراح بر سه محور دور مى‌زند:
بيان نعمتهاى سه‌گانه بر پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله؛
بشارت به پيامبر از نظر بر طرف شدن مشكلات دعوت او در آينده؛
توجه به خداوند يگانه و تحريص و ترغيب به عبادت و نيايش.[10]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابى‌بن‌كعب از پيغمبر صلى‌الله‌عليه‌وآله روايت نموده كه «هر كس سوره انشراح را قرائت كند خدا به او اجر كسى كه آن حضرت را غمگين ديده عطا مي‌فرمايد، پس رفع غم و غصّه از چهره و قلب آن حضرت نموده است».[11]
محل نزول
سوره ضحى در مكه بر پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله نازل شده است.[12]
زمان نزول
تاريخ نزول سوره انشراح در ما بين ابتداء وحى و هجرت مسلمين به حبشه است و بعد از سوره ضحى نازل شده است.[13]
فضاي نزول
پيامبر اسلام صلى‌الله‌عليه‌وآله در راه تبليغ اسلام با انواع مشکلات و آزار و اذيت‌ها روبه‌رو مي‌گشت گاهي اين ناملايمات به حدي بود که تحمل آن براي هر کسي مقدور نبود و خود پيامبر هم شديدا آزرده خاطر مي‌گشت. خداوند متعال سوره انشراح را در چنين فضايي و براي تسلي پيامبر فرستاده است. در اين سوره خداوند با شمردن نعمتهاي خود به پيامبر همانند سعه صدر و سبک کردن بار و بلند نمودن نام و آوازه حضرت در جهان، خاطرنشان مي‌کند که در پس اين سختي‌ها آساني خواهد بود.
ترتيب در مصحف
سوره انشراح نودوسومين سوره در چينش كنونى قرآن به شمار مي آيد.[14]
ترتيب بر اساس نزول
سوره انشراح دوازدهمين سوره قرآن در ترتيب نزول مي باشد و بعد از سوره فجر نازل شده است.[15] (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلي
از اصحاب ما اماميّه روايت شده كه سوره ضحى و الم نشرح يك سوره هستند بخاطر تعلّق داشتن يكى به ديگرى، و بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ هم فاصله بين آنها نيست كه دو سوره باشد، و در نماز واجب ميان آنها در يك ركعت جمع نموده‌اند.[16]
ويژگي
روايات متعددى، سوره ضحي و سوره انشراح يك سوره است، و لذا براى اينكه در هر ركعت بعد از سوره حمد بايد يك سوره كامل خوانده شود اين دو سوره را بايد با هم خواند (نظير اين معنى در باره سوره‌هاى" فيل" و" لايلاف" نيز گفته شده است).
و اگر درست در محتواى اين دو سوره دقت كنيم مى‌بينيم پيوند مطالب آنها بقدرى زياد است كه حتما يكى ادامه ديگرى مى‌باشد، هر چند ميان آن دو" بسم اللَّه" فاصله شده است.
در اينكه آيا اين دو سوره از هر نظر يكى است؟ يا در خصوص نماز بايد در حكم يك سوره حساب شود؟ گفتگويى است كه بايد شرح آن را در كتب فقهى (بحث قرائت نماز) مطالعه كرد، ولى به هر حال اجماع علماء بر اين است كه در قرائت نماز نمى‌توان به يكى از اين دو قناعت نمود.[17]
سوره انشراح از سور مفصلات مي باشد[18] ابن قتيبه مي گويد: ... مفصلات سوره هاي کوچکي هستند که بعد از سور مثاني آمده اند اينکه چرا اين سوره ها را مفصل ناميده اند به خاطر کوتاه بودن آنها و اينکه بسيار به واسطه بِسْمِ اللّ?هِ الرَّحْم?نِ الرَّحِيمِ از يكديگر جدا شده‌اند. [19]
روايتى است كه از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئين را به جاى انجيل و سوره‌هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشيد.[20]
[1]قاموس قرآن، ج4، ص 12
[2]تفسير قرآن مهر، ج22، ص: 255
[3]همان
[4]همان
[5]همانند روايت منقول از پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله در أنوارالتنزيل و أسرارالتأويل، ج5، ص 322
[6]الكشف و البيان، ج10، ص 232
[7]همان.
[8]همان.
[9]تفسير قرآن مهر، ج22، ص 256
[10]تفسير نمونه، ج27، ص 118
[11]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج27، ص 151
[12]همان
[13]حجةالتفاسير و بلاغ‌الإكسير، مقدمه‌اول، ص 34.
[14]تفسير قرآن مهر، ج22، ص 245.
[15]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص 135
[16]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج27، ص 151.
[17]همان، ص 93
[18]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص313
[19]جامع البيان فى تفسير القرآن، ج1، ص 34
[20]همان