سوره ليل
ليل به معني شب، كه از غروب آفتاب تا سپيده دم مى‌باشد؛ اين كلمه براى مذكر و مؤنث بكار برده مى‌شود، ليل مطلق شب و ليلة به معناى يك شب است.[1]
مفهوم کلي سوره
بخشش و تقوا عامل آسان شدن كارها؛
بخل و كفر عامل مشكل شدن كارها.[2]
اسامي سوره
ليل، واليل إذا يغشي.[3]
علت نام‌گذاري
«سوره ليل»؛ نام اين سوره «ليل» (شب) است كه از اولين آي? آن گرفته شده است.
«سوره واليل إذا يغشي»؛ نام‌گذاري سوره با عبارت آغازين آن است که در لسان بعضي از روايات هم به اين نام آمده است.[4]
تعداد آيات
سوره ليل بيست‌و‌يک آيه دارد.[5]
تعداد کلمات
سوره ليل هفتادويک کلمه دارد.[6] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره ليل سيصد وده حرف دارد.[7] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه ها
محورهاى اساسى سوره ليل عبارت‌اند از:
1. تشويق مردم به بخشش و تقوا؛
2. هشدار به مردم در مورد بخل و كفر.[8]
محتوا و موضوعات
خداوند متعال در آغاز سوره ليل بعد از ذكر سه سوگند مردم را به دو گروه تقسيم مى‌كند:
انفاق‌كنندگان با تقوى، و بخيلانى كه منكر پاداش قيامت‌اند، پايان كار گروه اول را خوشبختى و سهولت و آرامش، و پايان كار گروه دوم را سختى و تنگى و بدبختى مى‌شمرد.
در بخش ديگرى از اين سوره، بعد از اشاره به اين معنى كه هدايت بندگان بر خدا است، همگان را از آتش فروزان دوزخ انذار مى‌كند.
و در آخرين بخش كسانى را كه در اين آتش مى‌سوزند و گروهى را كه از آن نجات مى‌يابند با ذكر اوصاف معرفى مى‌كند.[9]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابى‌بن‌كعب از پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله و سلّم روايت نموده كه هر كس سوره ليل را قرائت كند خداوند به او آن قدر ببخشد و عطا نمايد تا راضى و خشنود شود و او را از تنگدستى عافيت دهد و توانگرى را براى او آسان نمايد.[10]
محل نزول
سوره ليل در مكه بر پيامبر اسلام صلى‌الله‌عليه‌وآله نازل شده است. [11]
زمان نزول
تاريخ نزول سوره ليل در ما بين ابتداء وحى و هجرت مسلمين به حبشه است و بعد از سوره اعلى نازل شده است.
فضاي نزول
حكايت كرده‌اند كه شخصى فقير در همسايگى درخت خرمايى زندگى مى‌كرد كه شاخه‌اى از آن درخت به خان? او آمده بود و گاهى فرزندانش از خرماهاى آن مى‌خوردند، اما صاحب درخت بخل مى‌ورزيد و خرماها را از دست و دهان كودكان مى‌گرفت. مرد فقير به پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله شكوه كرد و پيامبر به صاحب درخت پيشنهاد كرد كه درخت خرما را در عوض درختى بهشتى واگذار كند، ولى او قبول نكرد. يكى از مسلمانان كه اين ماجرا را شنيد، از پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله اجازه گرفت و نزد صاحب درخت رفت و آن را به چهل برابر قيمت خريد و آن را به پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله هديه داد و حضرت آن را به مرد فقير بخشيد.
در اين هنگام سوره ليل فرود آمد (و صفات افراد بخشنده و بخيل و فرجام آنان را به تصوير كشيد).[12]
ترتيب در مصحف
سوره ليل نودودومين سوره در چينش كنونى قرآن به شمار مي آيد.[13]
ترتيب بر اساس نزول
سوره ليل نهمين سوره در ترتيب نزول مي باشد و بعد از سوره اعلى نازل شده است.[14] (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلي
چون خداوند در سوره شمس بيان حال مؤمن و كافر را مقدّم داشت و در پس آن سوره ليل را مانند آن آورد پس متصل به آن شد اتصالي مانند به مانند.[15]
ويژگي
سوره ليل با سه قسم آغاز شده است.
غرض سوره ليل تهديد و انذار است، و اين هدف را از اين راه دنبال مى‌كند كه به انسانها بفهماند مساعى و تلاشهايشان يك جور نيست. در اين سوره اهتمام و عنايت خاصى به مسال? انفاق مالى شده است، و اين سوره از نظر زمينه آياتش هم مى‌تواند مكى باشد، و هم مدنى.[16]
سوره ليل از سور مفصلات مي باشد[17] ابن قتيبه مي گويد: ... مفصلات سوره هاي کوچکي هستند که بعد از سور مثاني آمده اند اينکه چرا اين سوره ها را مفصل ناميده اند به خاطر کوتاه بودن آنها و اينکه بسيار به واسطه بِسْمِ اللّ?هِ الرَّحْم?نِ الرَّحِيمِ از يكديگر جدا شده‌اند. [18]
روايتى است كه از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئين را به جاى انجيل و سوره‌هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشيد.[19]
[1]فرهنگ ابجدى، ص 767
[2]تفسير قرآن مهر، ج22، ص: 235
[3]التحرير و التنوير، ج30، ص 333.
[4]همانند روايت منقول از پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله در کتاب كشف‌الاسرار و عدةالابرار، ج10، ص 511.
[5]الكشف و البيان، ج10، ص 216
[6]همان.
[7]همان.
[8]تفسير قرآن مهر، ج22، ص 236.
[9]تفسير نمونه، ج27، ص 66.
[10]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج27، ص 121.
[11]همان
[12]تفسير قرآن مهر، ج22، ص 237 .
[13]همان، ص 235.
[14]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص 135
[15]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج27، ص 121.
[16]ترجمه تفسير الميزان، ج20، ص 507.
[17]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص313
[18]جامع البيان فى تفسير القرآن، ج1، ص 34
[19]همان