سوره طارق
طارق به معنى كوبنده و ضارب است و نيز به كسي‌كه در وقت شب مي‌آيد و همچنين به ستاره صبح گفته مي‌شود.[1]
مفهوم کلي سوره
اسامي سوره
طارق، السماء و الطارق.[3]
علت نام‌گذاري
«سوره طارق»؛ نام اين سوره «طارق» (كوبنده شب كه ستاره‌اى درخشان است) و از آي? اول اين سوره گرفته شده است.
«سوره السماء و الطارق»؛ نام‌گذاري سوره با عبارت آغازين است که در لسان بعضي از روايات هم به اين اسم آمده است.[4]
تعداد آيات
سوره طارق هفده آيه دارد.[5]
تعداد کلمات
سوره طارق شصت‌ويک کلمه دارد.[6] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره طارق دويست‌وسي‌ونه حرف دارد.[7] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه ها
هدف اساسى سوره طارق اثبات امكان معاد است.[8]
محتوا و موضوعات
مطالب سوره طارق عمدتا بر دو محور دور مى‌زند.
محور معاد و رستاخيز؛
محور قرآن مجيد و ارزش و اهميت آن.
ولى در آغاز بعد از سوگندهاى انديشه آفرينى اشاره به وجود مراقبين الهى بر انسان مى‌كند. بعد براى اثبات امكان معاد به زندگى نخستين، و بدو پيدايش انسان از آب نطفه، اشاره فرموده، سپس نتيجه‌گيرى مى‌كند: خداوندى كه قادر است او را از چنين آب بى‌ارزش و ناچيزى بيافريند توانايى بر بازگشت مجدد او را نيز دارد.
در مرحله بعد به بعضى از ويژگيهاى روز رستاخيز اشاره كرده، سپس با ذكر سوگندهاى متعدد و پرمعنايى اهميت قرآن را گوشزد مى‌نمايد، و سرانجام سوره را با تهديد كفار به مجازات الهى پايان مى‌دهد.[9]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابى‌بن‌كعب از پيامبر صلى‌الله‌عليه‌و‌آله روايت نموده كه: «هر كس سوره طارق را قرائت كند خداوند به عدد هر ستاره كه در آسمان است ده حسنه به او عطا فرمايد».
معلى‌بن‌خنيس از امام صادق عليه‌السلام روايت نموده كه: «هر كس در نماز واجبش سوره و السماء و الطارق بخواند در روز قيامت در نزد خدا مقام و منزلتى دارد و از رفيقان پيامبران و اصحاب ايشان در بهشت خواهد بود».[10]
محل نزول
سوره طارق در مكه بر پيامبر صلى‌الله‌عليه‌و‌آله نازل شده است.[11]
زمان نزول
تاريخ نزول سوره طارق در ما بين هجرت مسلمين به حبشه و اسراء است و بعد از سوره بلد نازل شده است.[12]
فضاي نزول
از ابتداي بعثت پيامبر اسلام صلى‌الله‌عليه‌و‌آله تا موقعي که حضرت در مکه بودند يکي از مهمترين بحث‌هاي ايشان با مشرکان مساله معاد و زندگي پس از مرگ بود مشرکان به جهت توجيه اعمال خود اساسا منکر معاد مي‌شدند زيرا که اگر اين مساله را مي‌پذيرفتند بايستي خيلي از مسائل ديگر را هم بپذيرند به همين جهت سوره‌هاي مکي عمدتا در جواب انکار و استدلال هاي مشرکان نازل مي‌شد.
خداوند متعال در سوره طارق هم به اين مهم پرداخته است و مردم را به معاد انذار كرده، و استدلال كرده به اطلاق قدرت، و سخن را با تاكيد ايفاء نموده، و ضمنا به حقيقت آن روز اشاره مى‌كند و سوره را با تهديد كفار ختم مى‌نمايد.[13]
ترتيب در مصحف
سوره طارق هشتادوششمين سوره در چينش كنونى قرآن به شمار مي آيد.[14]
ترتيب بر اساس نزول
سوره طارق سى‌وششمين سوره در ترتيب نزول مي باشد و بعد از سوره بلد نازل شده است.[15] (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلي
چون خداوند سبحان سوره بروج را به وعيد و تهديد پايان داد سوره طارق را به مثل آن شروع نمود و شديدتر از آن به اينكه اعمال خلق محفوظ است.[16]
ويژگي
سوره طارق نيز همچون بسيارى ديگر از سوره‌هاى جزء آخر قرآن، با سوگندهاى زيبا و انديشه بر انگيزى آغاز مى‌شود، سوگندهايى كه مقدمه‌اى براى بيان يك واقعيت بزرگ است.[17]
سوره طارق از سور مفصلات مي باشد[18] ابن قتيبه مي گويد: ... مفصلات سوره هاي کوچکي هستند که بعد از سور مثاني آمده اند اينکه چرا اين سوره ها را مفصل ناميده اند به خاطر کوتاه بودن آنها و اينکه بسيار به واسطه بِسْمِ اللّ?هِ الرَّحْم?نِ الرَّحِيمِ از يكديگر جدا شده‌اند. [19]
روايتى است كه از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئين را به جاى انجيل و سوره‌هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشيد.[20]
[1]قاموس قرآن، ج4، ص 212
[2]تفسير قرآن مهر، ج22، ص: 153
[3]التحرير و التنوير، ج30، ص 229
[4]همانند روايتي از امام صادق عليه‌السلام در مجمع‌البيان في تفسيرالقرآن، ج10، ص 712
[5]الكشف و البيان، ج10، ص177
[6]همان
[7]همان- در تفسير قرآن مهر، ج22، ص 153 دويست‌و‌چهل‌وپنج حرف ذکر شده است.
[8]تفسير قرآن مهر، ج22، ص 154
[9]تفسير نمونه، ج26، ص 356
[10]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج27، ص 3
[11]همان
[12]حجةالتفاسير و بلاغ‌الإكسير، مقدمه‌اول، ص 33
[13]ترجمه تفسير الميزان، ج20، ص 428
[14]تفسير قرآن مهر، ج22، ص 153
[15]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص: 136
[16]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج27، ص 3
[17]تفسير نمونه، ج26، ص 359
[18]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص313
[19]جامع البيان فى تفسير القرآن، ج1، ص 34
[20]همان