سوره بروج
بروج جمع برج به معناي آشکار شدن است و بروج آسمان همان ستارگان‌اند كه در آسمان مي‌درخشند و به مناسبت ظهور و آشكار بودنشان كه معناى اصلى برج است، بروج ناميده شده‌اند.[1]
معرفي کلي سوره
اسامي سوره
بروج، السماء ذات البروج.[3]
علت نام‌گذاري
تعداد آيات
سوره بروج بيست‌ودو آيه دارد.[6]
تعداد کلمات
سوره بروج صدونه کلمه دارد.[7] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره بروج چهارصدوپنجاه وهشت حرف دارد.[8] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه ها
هدف اصلى سوره بروج تقويت روحيه مؤمنان در برابر آزارهاى مخالفان و هشدار به آنان است.[9]
محتوا و موضوعات
با توجه به اينكه سوره بروج از سوره‌هاى مكى است چنين به نظر مى‌رسد كه هدف اصلى تقويت روحيه مؤمنان در برابر اين جريان و تشويق آنان به پايمردى و استقامت است.
و در همين رابطه در اين سوره داستان اصحاب اخدود را نقل مى‌كند، همانها كه خندق‌ها كندند و آتش‌هاى عظيمى در آن افروختند، و مؤمنان را تهديد به شكنجه با آتش كردند، گروهى را زنده زنده در آتش سوزاندند، اما آنها از ايمانشان بازنگشتند.
در قسمت ديگرى از اين سوره كافرانى را كه مؤمنان را تحت فشار قرار مى‌دهند سخت مورد حمله قرار داده و آنها را به عذاب سوزان جهنم تهديد مى‌كند، در حالى كه مؤمنان را بشارت به باغهاى پرنعمت بهشتى مى‌دهد.
در مقطع بعد آنها را به گذشته تاريخ بازمى‌گرداند، و داستان فرعون و ثمود و اقوام زورمند و گردنكش را در برابر ديدگانشان مجسم مى‌سازد كه چگونه در مقابل فرمان عذاب الهى به زانو درآمدند و نابود شدند، تا كفار مكه كه نسبت به آنها قدرت ناچيزى داشتند حساب خود را بكنند، و هم مايه تسلى خاطر پيامبر صلى‌الله‌عليه‌و‌آله و مؤمنان بوده باشد.
و در آخرين مقطع سوره اشاره به عظمت قرآن مجيد و اهميت فوق‌العاده آن مى‌كند، و سوره را با آن پايان مى‌دهد.[10]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابى‌بن‌كعب از پيامبر صلى‌الله‌عليه‌و‌آله روايت نموده كه: «هر كس سوره بروج را قرائت كند خداوند به او به عدد هر روز جمعه و هر روز عرفه‌اى كه در دنياست ده حسنه عطاء نمايد».
يونس‌بن‌ظبيان از امام صادق عليه‌السلام روايت نمود كه هر كس در نماز واجبش سوره و السماء ذات‌البروج را كه سوره پيامبران است بخواند، حشرش و اقامتش با پيامبران و مرسلين خواهد بود.[11]
محل نزول
سوره بروج در مكه بر پيامبر صلى‌الله‌عليه‌و‌آله نازل شده است.[12]
زمان نزول
تاريخ نزول سوره بروج در ما بين هجرت مسلمين به حبشه و اسراء است و بعد از سوره شمس نازل شده است.[13]
فضاي نزول
در سوره بروج به آسمان و روز قيامت و شاهد و مشهود قسم ياد شده آن وقت واقعه‌اى بيان گرديده كه عده‌اى را در كانالى به علت مقاومت در دين توحيد سوزانده‌اند، قهرا آن يك عينيت تاريخى بوده است و اين نشان مى‌دهد كه به وقت نزول سوره مؤمنان در مكه به دست مشركان زير شكنجه مى‌رفته‌اند و اين سوره مى‌گويد: تنها شما نيستيد كه در راه خدا شكنجه مى شويد، بلكه ديگران نيز چنين بوده‌اند خويشتن‌دار باشيد كه پيروزى از آن شماست، بنابراين غرض سوره تسليت بر مؤمنان است.[14]
ترتيب در مصحف
سوره بروج هشتادوپنجمين سوره در چينيش كنونى قرآن به شمار مي آيد.[15]
ترتيب بر اساس نزول
سوره بروج بيست‌وهفتمين سوره در ترتيب نزول مي باشد و بعد از سوره شمس نازل شده است.[16] (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلي
چون خداوند سوره انشقاق را به ذكر مؤمنين پايان داد سوره بروج را نيز به ذكر مؤمنين از اصحاب اخدود شروع نمود.[17]
ويژگي
سوره بروج از سور مفصلات مي باشد[18] ابن قتيبه مي گويد: ... مفصلات سوره هاي کوچکي هستند که بعد از سور مثاني آمده اند اينکه چرا اين سوره ها را مفصل ناميده اند به خاطر کوتاه بودن آنها و اينکه بسيار به واسطه بِسْمِ اللّ?هِ الرَّحْم?نِ الرَّحِيمِ از يكديگر جدا شده‌اند. [19]
روايتى است كه از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئين را به جاى انجيل و سوره‌هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشيد.[20]
سوره بروج سوره استقامت و پايمردى و شكيبايى در برابر فشارهايى است كه از ظالمان و مستكبران بر مؤمنان وارد مى‌شود، و در لابلاى آيات آن وعده نصرت الهى نهفته است.[21]
[1]قاموس قرآن، ج1، ص 174
[2]تفسير قرآن مهر، ج22، ص: 141
[3]التحرير و التنوير، ج30، ص 211
[4]تفسير قرآن مهر، ج22، ص 141
[5]التحرير و التنوير، ج30، ص 211
[6]الكشف و البيان، ج10، ص164
[7]همان
[8]همان
[9]تفسير قرآن مهر، ج22، ص 142
[10]تفسير نمونه، ج26، ص 325-324
[11]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج26، ص 405
[12]همان
[13]حجةالتفاسير و بلاغ‌الإكسير، مقدمه‌اول، ص 33
[14]تفسير احسن‌الحديث، ج12، ص 159-158
[15]تفسير قرآن مهر، ج22، ص 141
[16]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص: 136
[17]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج26، ص 406-405
[18]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص313
[19]جامع البيان فى تفسير القرآن، ج1، ص 34
[20]همان
[21]تفسير نمونه، ج26، ص 325