سوره اعراف
مفهوم کلي سوره
اصول دعوت پيامبران (توحيد، نبوت و معاد)؛
سرگذشت پيامبران (آدم، نوح، لوط و ...)؛
شناخت‌نامه‌ى اعراف، عرش، ميزان و عالم ذرّ؛
عدالت‌گرايى و قرآن دوستى.[3]
اسامي سوره
اعراف، المص، ميقات، ميثاق.[4]
علت نام‌گذاري
«سوره اعراف»؛ به خاطر اينکه لفظ اعراف در آيه چهل‌وهشتم اين سوره آمده است.[5]
«سوره المص» بعضى از سوره‌هايي که با حروف مقطعه شروع شده اند با اسم همان حروف مقطعه‌شان نام‌گذارى شده‌اند؛ مثل سورى اعراف كه «المص» هم ناميده شده است.[6]
«سوره ميقات»؛ به خاطر اينکه ذکر ميقات حضرت موسي عليه‌السلام در آيه يکصدوچهل‌وسوم اين سوره آمده است.[7]
«سوره ميثاق»؛ به خاطر اينکه ذکر عهد و ميثاق الست در آيه يکصدوهفتادودوم اين سوره آمده است.[8]
تعداد آيات
سوره اعراف دويست‌وشش آيه دارد.[9]
تعداد کلمات
سوره اعراف سه‌هزاروسيصدوبيست‌وپنج كلمه دارد.[10] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره اعراف چهارده‌هزاروسيصدوده حرف دارد.[11] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه‌ها
اهداف اساسى سوره اعراف بيان اصول و مبانى دعوت الهى است، كه عبارت‌اند از: توحيد، نبوت و معاد.[12]
محتوا و موضوعات
خداوند متعال در آغاز سوره اعراف اشاره كوتاه و محكمى به مساله مبدء و معاد كرده. سپس براى احياى شخصيت انسان، داستان آفرينش آدم را با اهميت فراوان شرح مى‌دهد. بعد پيمانهايى را كه خدا از فرزندان آدم در مسير هدايت و صلاح گرفته يك يك برمى‌شمرد.
سپس براى نشان دادن شكست و ناكامى اقوامى كه از مسير توحيد و عدالت و پرهيزگارى منحرف مى‌شوند، و هم براى نشان دادن پيروزى مومنان راستين، سرگذشت بسيارى از اقوام پيشين و انبياى گذشته مانند نوح و لوط و شعيب عليهم‌السلام را بيان كرده و با سرگذشت مشروح بنى اسرائيل و مبارزه موسى عليه‌السلام با فرعون پايان مى‌دهد. و در آخر سوره بار ديگر به مساله مبدء و معاد باز مى‌گردد و انجام و آغاز را بدين وسيله تكميل مى‌كند.[13]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
بهره‌مندي از شفاعت حضرت آدم عليه‌السلام؛
ابى‌بن‌كعب از پيامبر گرامى اسلام صلي‌الله‌عليه‌و‌آله روايت كرده است كه هر كس سوره اعراف را بخواند، خداوند ميان او و شيطان پرده‌اى قرار مى‌دهد و روز قيامت حضرت آدم عليه‌السلام شفيع اوست.
عدم حزن و حساب در قيامت؛
عياشى به اسناد خود از ابوبصير، از امام صادق عليه السلام روايت كرده است كه هر كس سوره اعراف را در هر ماه بخواند، روز قيامت از كسانى است كه آنان را بيمى نيست و محزون نمي‌شوند و اگر در هر روز جمعه بخواند، از كسانى است كه در روز قيامت حساب ندارند.
شهادت در قيامت؛
امام صادق عليه السلام فرمود: در اين سوره آيات محكمه وجود دارد. قرائت و عمل به آن را ترك نكنيد كه روز قيامت براى كسانى كه قرائت كرده‌اند، شهادت خواهد داد. [14]
محل نزول
سوره اعراف مكى است. از قتاده و ضحاك روايت شده است كه اين سوره مكى است، بجز آيه‌هاى «وَ سْئَلْهُمْ عَنِ الْقَرْيَةِ ... بِما كانُوا يَفْسُقُونَ» (163 تا 165) كه در مدينه نازل شده‌اند.[15]
زمان نزول
فضاي نزول
با توجه به نزول سوره اعراف در سال دهم بعثت مي توان دريافت که در اين دوران مشركان مكه سخت‌ترين مخالفتها را با پيامبر روا داشته و از هيچ كوششى براى جلوگيرى از انتشار دعوت توحيدى رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله كوتاهى نمى‌كردند كه يك نمونه آن محاصره اقتصادى سه ساله در شعب ابى‌طالب بود. در چنين شرايطى سوره مبارك اعراف نازل شد تا بار ديگر عهدى را كه خداوند از آدميان گرفته است تا او را بپرستند و چيزى را شريك او قرار ندهند به آنان يادآور شود و سرنوشت امتهاى عهد شكن پيشين و مكذبان پيامبران را خاطرنشان سازد، از اين رو بايد گفت سوره اعراف براى تبيين اهميت پايبندى انسانها به عهدى كه با خدا بسته بودند فرود آمد.[18]
ترتيب در مصحف
سوره اعراف در ترتيب فعلى قرآن هفتمين سوره به شمار مى‌آيد.[19]
ترتيب بر اساس نزول
سوره اعراف سى‌ونهمين سوره نازله بر حسب ترتيب نزول مي باشد و بعد از سوره صاد نازل شده است[20] (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلي
خداوند متعال سوره انعام را با ذكر رحمتش خاتمه داده و در آغاز سوره اعراف، توصيفى از قرآن كريم و اينكه احكام دين و مطالب حكمت آميز در آن است، آورده است.[21]
ويژگي
سوره اعراف يکي از هفت سوره طولاني قرآن (سبع طوال) مي باشد. اقوال در سبع طوال هم مختلف است به گفته بعضي سوره هاي بقره، آل عمران، نساء، مائدة، انعام، اعراف و أنفال به همراه توبه را سبع طوال مي گويند ولي برخي ديگر هفتمي را يونس مي دانند و معتقدند که انفال و توبه جزو آنها نيست (اين قول سعيد بن جبير مي باشد)[22]
روايت از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئين را به جاى انجيل و سوره‌هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشيد. [23]
سوره اعراف اولين سوره بلند قرآن كريم در ترتيب نزول، بلندترين سوره مكى، و اولين سوره‌اى است كه داستان‌هاى پيامبران را به تفصيل بيان مى‌كند.
سوره اعراف اولين سوره‌اى است كه در چينش فعلى قرآن، با نام حروف مقطعه (المص) خوانده شده است.
توضيح آن كه بيست‌ونه سوره از سور قرآن با حروف مقطعه شروع شده‌اند كه غير از بقره و آل‌عمران، همگى مكى‌اند. بعضى از اين سوره‌ها نيز با حروف مقطعه‌شان نام‌گذارى شده‌اند؛ مثل سورى اعراف كه «المص» هم ناميده شده است.[24]
آخرين آيه اين سوره (آيه 206) سجده تلاوت دارد.
[1]قاموس قرآن، ج4، ص 326
[2]فرهنگ ابجدي، ص 96
[3]تفسير قرآن مهر، ج7، ص 21
[4]بصائر ذوى‌التمييز فى لطائف الكتاب العزيز، ج1، ص 203
[5]همان
[6]تفسير قرآن مهر،ج7، ص24
[7]بصائر ذوى‌التمييز فى لطائف الكتاب العزيز، ج1، ص 203
[8]همان
[9]التفسير الكبير: تفسير القرآن العظيم (الطبرانى)، ج3، ص 115
[10]همان
[11]همان
[12]تفسير قرآن مهر، ج7، ص24
[13]تفسير نمونه، ج6، ص 75
[14]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج9، ص41
[15]همان
[16]حجة التفاسير و بلاغ الاکسير ، مقدمه اول ص 20
[17]همان، ص30
[18]دائرة المعارف قرآن، ج4، ص 66
[19]تفسير قرآن مهر، ج7، ص23
[20]التمهيد في علوم القرآن، ج1 ص 136
[21]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج9،ص 41
[22]المحرر الوجيز فى تفسير الكتاب العزيز، ج3، ص 373 ، مفاتيح الأسرار و مصابيح الأبرار، ج1، ص 30، جامع البيان فى تفسير القرآن، ج1، ص 34
[23]جامع البيان فى تفسير القرآن، ج1، ص 34
[24]تفسير قرآن مهر،ج7، ص24