سوره ذاريات
ذاريات به معني پراکنده کنندگان، پاشندگان مي باشد. [1]
مفهوم کلي سوره
توحيدگرايى؛
معادباورى؛
هدف آفرينش (عبادت و معرفت)؛
يادآورى سرگذشت اقوام و پيامبران پيشين؛
اعجاز علمى قرآن (زوجيت عام، گسترش جهانى و ...).[2]
اسامي سوره
ذاريات
علت نامگذاري
«سوره ذاريات»؛ نام اين سوره «ذاريات» (پراكنده‌كنندگان) است و سبب نام‌گذارى آن آمدن اين واژه در آيه نخست اين سوره است.[3]
تعداد آيات
سوره ذاريات شصت آيه دارد.[4]
تعداد کلمات
سوره ذاريات سيصدوشصت کلمه دارد.[5] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره ذاريات هزارودويست‌وهشتادوهفت حرف دارد.[6] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه ها
مهم‌ترين هدف‌هاى سوره ذاريات عبارت‌اند از:
1. يادآورى توحيد؛
2. يادآورى معاد؛
3. دلدارى به پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله با ذكر سرگذشت پيامبران پيشين و اقوام آنان.[7]
محتوا و موضوعات
به طور كلى مى‌توان گفت مباحث سوره ذاريات بر پنج محور زير دور مى‌زند:
قسمت مهمى از آن را مباحث معاد و شاخ و برگهاى آن تشكيل مى‌دهد، هم آغاز سوره با معاد شروع شده و هم پايان آن با معاد است؛
بخش ديگرى از اين سوره ناظر به مساله توحيد و آيات و نشانه‌هاى خدا در نظام آفرينش است كه طبعا بحثهاى معاد را تكميل مى‌كند؛
در بخش ديگر از داستان فرشتگانى كه ميهمان ابراهيم عليه‌السلام شدند و مامور درهم كوبيدن شهرهاى قوم لوط بودند بحث مى‌كند؛
آيات ديگرى از اين سوره اشارات كوتاهى به داستان موسى عليه‌السلام و قوم عاد و قوم ثمود و قوم نوح دارد، و به اين وسيله كافران و مجرمان ديگر را هشدار مى‌دهد؛
و بالآخره قسمت ديگرى از اين سوره، مبارزه اقوام متعصب و لجوج را با انبياء گذشته بازگو كرده، و پيامبر اسلام را كه در برابر مخالفين سر سخت قرار داشت از اين طريق دلدارى مى‌دهد، و دعوت به استقامت مى‌كند.[8]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابى‌بن‌كعب از پيامبر خدا صلي‌الله‌عليه‌وآله روايت كرده: هر كس سوره ذاريات را بخواند به تعداد هر بادى كه در جهان مى‌وزد، ده حسنه به او خواهند داد.
داودبن‌فرقد از حضرت صادق عليه‌السلام روايت كرده است كه فرمودند: «هر كس سوره ذاريات را در روز يا شب بخواند، خداوند زندگى او را رو به راه كرده، و رزق فراوان به او خواهد داد، و با چراغى نورانى قبرش را روشن مى‌كند كه تا روز قيامت روشن باشد».[9]
محل نزول
سوره ذاريات در مكه بر پيامبر اسلام صلى‌الله‌عليه‌وآله نازل شده است.[10]
زمان نزول
تاريخ نزول سوره ذاريات بعد از اسراء و قبل از هجرت پيامبر به مدينه است و بعد از سوره احقاف نازل شده است.[11]
فضاي نزول
همانند سوره ق دقت در آيات سوره ذاريات نشان مى‌دهد كه افكار انکار نبوت و مخصوصا معاد از جانب مشركان، در زمان نزول اين سوره بيشتر بوده است و همين امر سبب نزول سوره ذاريات و سوره‌هايي با محتوايي مشابه شده است.
با توجه به فضا سازي مشرکان در مورد مسأله معاد، مطلب اصلى در سوره ذاريات معاد است و براى آن از راه توحيد استدلال شده است، بدين طريق كه خلقت و تدبير جهان در دست خداست و او پروردگار انسانهاست و او وعده كرده كه قيامت خواهد آمد و از راه نبوت آن را اعلان كرده است و خدا در وعده‌اش تخلف نمى‌كند.[12]
ترتيب در مصحف
سوره ذاريات پنجاه‌ويكمين سوره در چينش كنونى قرآن به شمار مي آيد.[13]
ترتيب بر اساس نزول
سوره ذاريات شصت‌وهفتمين سوره در ترتيب نزول مي باشد و بعد از سوره احقاف نازل شده است.[14] (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلي
پس از آنكه خداوند سوره ق را با وعده‌هاى عذاب ختم كرد، اينك سوره ذاريات را با تحقّق يافتن وعده‌هاى عذاب شروع كرده است.[15]
ويژگي
بعد از سوره صافات، سوره ذاريات دومين سوره‌اي است که با قسم‌هاي مکرر خداوند شروع مي شود.[16]
سوره ذاريات از سور مفصلات مي باشد[17] ابن قتيبه مي گويد: ... مفصلات سوره هاي کوچکي هستند که بعد از سور مثاني آمده اند اينکه چرا اين سوره ها را مفصل ناميده اند به خاطر کوتاه بودن آنها و اينکه بسيار به واسطه بِسْمِ اللّ?هِ الرَّحْم?نِ الرَّحِيمِ از يكديگر جدا شده‌اند. [18]
روايتى است كه از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئين را به جاى انجيل و سوره‌هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشيد.[19]
[1]قاموس قرآن، ج3، ص 13
[2]تفسير قرآن مهر، ج19، ص 327
[3]همان، ص 329
[4]الکشف و البيان، ج9، ص109
[5]همان
[6]همان
[7]تفسير قرآن مهر، ج19، ص 330-329
[8]تفسير نمونه، ج22، ص 303
[9]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج23، ص 288
[10]مجمع البيان في تفسير القرآن، ج9، ص 228
[11]حجةالتفاسير و بلاغ‌الإكسير، مقدمه‌اول، ص 2
[12]تفسير احسن‌الحديث، ج10، ص 324 با کمي تغيير
[13]تفسير قرآن مهر، ج19، ص 329
[14]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص136
[15]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج23، ص 288
[16]تفسير نمونه، ج22، ص 306
[17]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص313
[18]جامع البيان فى تفسير القرآن، ج1، ص 34
[19]جامع البيان فى تفسير القرآن، ج1، ص 34