سوره نساء
نساء به معني زنان جمع مرأة است از غير لفظش مثل قوم در جمع مرء . همچنين است نِسوة و نَسوان.[1]
مفهوم کلي سوره
قانونمند كردن جامعه اسلامى؛
حمايت از افراد كم توان جامعه؛
بيدار باش در مقابل دشمنان داخلى و خارجى؛
تثبيت حكومت اسلامى؛
تشويق به هجرت.[2]
اسامي سوره
نساء، نساء کبري.[3]
علت نام‌گذاري
تعداد آيات
سوره نساء صدوهفتادوشش آيه دارد.[6]
تعداد کلمات
سوره نساء سه‌هزاروهفتصدوچهل‌وپنج کلمه دارد.[7] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره ها مختلف است)
تعداد حروف
سوره نساء شانزده‌هزاروسي حرف دارد.[8] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره ها مختلف است)
اهداف و آموزه‌ها
اهداف کلي سوره نساء عبارتند از:
بيان قوانين خانوادگى و اجتماعى اسلام به منظور قانونمند كردن جامعه‌ى نوپاى مسلمانان؛
كنترل، نگهدارى و به سازى نخستين واحد اجتماع، يعنى خانواده؛
حمايت از افراد كم‌توان جامعه؛ مثل يتيمان، كودكان و زنان؛
تثبيت حكومت اسلامى و بيان لزوم اطاعت از رهبران الهى؛
بيدارباش مسلمانان در مقابل دشمنان داخلى و خارجى؛
تشويق مسلمانان به هجرت از سرزمين كفر، به مركز اسلام.[9]
محتوا و موضوعات
بطور كلى بحث‌هاى مختلفى كه در سوره نساء مى‌خوانيم عبارتند از:
دعوت به ايمان و عدالت و قطع رابطه دوستانه با دشمنان سرسخت؛
قسمتى از سرگذشت پيشينيان براى آشنايى هر چه بيشتر به سرنوشت جامعه‌هاى ناسالم؛
حمايت از كسانى كه نيازمند به كمك هستند، مانند يتيمان، و دستورهاى لازم براى نگاهدارى و مراقبت از حقوق آنها؛
قانون ارث بر اساس يك روش طبيعى و عادلانه در برابر شكل بسيار زننده‌اى كه در آن زمان داشت و به بهانه‌هاى مختلفى افراد ضعيف را محروم مى‌ساختند؛
قوانين مربوط به ازدواج و برنامه‌هايى براى حفظ عفت عمومى؛
قوانين كلى براى حفظ اموال عمومى؛
كنترل و نگهدارى و بهسازى نخستين واحد اجتماع يعنى محيط خانواده؛
حقوق و وظائف متقابل افراد جامعه در برابر يكديگر؛
معرفى دشمنان جامعه اسلامى و بيدارباش به مسلمانان در برابر آنها؛
حكومت اسلامى و لزوم اطاعت از رهبر چنين حكومتى؛
تشويق مسلمانان به مبارزه با دشمنان شناخته شده؛
معرفى دشمنانى كه احيانا فعاليت‌هاى زير زمينى داشتند؛
اهميت هجرت و لزوم آن به هنگام روبرو شدن با يك جامعه فاسد و غير قابل نفوذ؛
مجددا بحث‌هايى در باره ارث و لزوم تقسيم ثروت‌هاى متراكم شده در ميان وارثان.[10]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
صدقه به مومنين، ثواب آزاد کردن بنده، دوري از شرک، چشم پوشي از خطا؛
ابى‌بن‌كعب از پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله نقل كرده است كه: «هر كس سوره نساء را قرائت كند، گويى به هر مؤمنى كه پس از وى بيايد، ميراثى صدقه داده و اجر او به اندازه كسى است كه بنده‌اى را بخرد و آزاد كند و از شرك، برىء مي‌شود و در مشيت الهى، از كسانى است كه از خطاى آنها چشم پوشى مي‌شود».
ايمني از فشار قبر؛
عياشى به اسناد خود از اميرالمؤمنين عليه‌السلام نقل كرده است كه: «هر كس سوره نساء را در روزهاى جمعه بخواند، از فشار قبر، ايمن خواهد بود». [11]
محل نزول
سوره نساء مدنى است. برخى گفته اند: تمام آيات آن مدنى هستند به جز دو آيه: «إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلى أَهْلِها ...» (آيه 58) و «يَسْتَفْتُونَكَ قُلِ اللَّهُ يُفْتِيكُمْ فِي الْكَلالَةِ ..» (آيه 176) كه در مكه، نازل شده‌اند.[12]
زمان نزول
تاريخ نزول سوره نساء در ما بين صلح حديبيه و جنگ تبوك ( شش الي نه هجري) مي باشد.[13]
فضاي نزول
سوره نساء در مدينه نازل شده، يعنى هنگامى كه پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله دست در كار تاسيس حكومت اسلامى و ايجاد يك جامعه سالم انسانى بود، به همين دليل بسيارى از قوانينى كه در سالم سازى جامعه مؤثر است در اين سوره نازل شده است.
از طرفى چون افرادى كه تار و پود اين جامعه نو پا را تشكيل مى‌دادند، افراد بت‌پرست ديروز با آن همه آلودگى‌هاى دوران جاهليت بوده‌اند، لذا بايد قبل از هر چيز رسوبات گذشته را از مغز و روح آنها بيرون ساخت و به جاى آن قوانين و برنامه‌هايى كه براى نوسازى يك جامعه فرسوده لازم است قرار داد.[14]
ترتيب در مصحف
سوره نساء در ترتيب فعلى قرآن، چهارمين سوره به شمار مى‌آيد.[15]
ترتيب بر اساس نزول
سوره نساء نودودومين سوره در ترتيب نزول است و بعد از سوره ممتحنه نازل شده است. [16] (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلي
خداوند سوره آل عمران را با امر به تقوي ختم نمود و سوره نساء را هم با امر به تقوي آغاز نمود با اين تفاوت که در آنجا فقط مومنان را مخاطب قرار داد ولي در اين سوره هم? مردم مورد خطاب هستند.[17]
ويژگى
سوره نساء يکي از هفت سوره طولاني قرآن (سبع طوال) مي باشد. اقوال در سبع طوال هم مختلف است به گفته بعضي سوره هاي بقره، آل عمران، نساء، مائدة، انعام، اعراف و أنفال به همراه توبه را سبع طوال مي گويند ولي برخي ديگر هفتمي را يونس مي دانند و معتقدند که انفال و توبه جزو آنها نيست (اين قول سعيد بن جبير مي باشد)[18]
روايت از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئين را به جاى انجيل و سوره‌هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشيد. [19]
سوره نساء از نظر تعداد كلمات و حروف، طولانى‌ترين سوره‌هاى قرآن بعد از سوره" البقره" است و داراى 176 آيه ميباشد و نظر به اينكه بحث‌هاى فراوانى در مورد احكام و حقوق زنان در آن طرح شده به سوره" نساء" ناميده شده است.[20]
[1]قاموس قرآن، ج7، ص: 59
[2]تفسير قرآن مهر، ج4، ص 19
[3]موسوعة القرآن العظيم، ج1، ص 530
[4]همان
[5]همان، ص 531
[6]الكشف و البيان، ج3، ص 241
[7]همان
[8]همان
[9]تفسير قرآن مهر، ج4، ص 22
[10]تفسير نمونه، ج3، ص 242
[11]ترجم? مجمع‌البيان، ج 5، ص 4
[12]ترجمه تفسير مجمع البيان، ج5، ص: 4
[13]حجة التفاسير و بلاغ الإکسير، مقدمه اول، ص 19
[14]تفسير نمونه، جلد3، ص 242
[15]تفسير قرآن مهر،ج4،ص21
[16]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص 136
[17]ترجم? تفسير مجمع‌البيان، ج5، ص 5
[18]المحرر الوجيز فى تفسير الكتاب العزيز، ج3، ص 373 ، مفاتيح الأسرار و مصابيح الأبرار، ج1، ص 30، جامع البيان فى تفسير القرآن، ج1، ص 34
[19]جامع البيان فى تفسير القرآن، ج1، ص 34
[20]تفسير نمونه، ج3، ص: 241
[21]ر. ك مجمع‌البيان، ج 3، ص 90، ذيل آيه‌ى 48. اين مطلب در روايتى از امام على عليه‌السلام حكايت شده است
[22]تفسير قرآن مهر، ج4، ص 22