سوره ص
ص از حروف مقطعه است.
مفهوم کلي سوره
توحيدباورى؛
يادآورى رستاخير و سرنوشت طغيان‌گران در دوزخ؛
سرگذشت برخى پيامبران الهى و تعصب كافران در برابر پيامبر اسلام صلى‌الله‌عليه‌وآله؛
داستان ابليس و آدم عليه‌السلام؛
تدبّر در قرآن.[1]
اسامي سوره
ص، داود.[2]
علت نام‌گذاري
تعداد آيات
سوره ص هشتادوهشت آيه دارد.[5]
تعداد کلمات
سوره ص هفتصدوسي‌ودو کلمه دارد.[6] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره ص سه‌هزار‌وشصت وهفت حرف دارد.[7] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه ها
هدف‌هاى اساسى سوره ص عبارت‌اند از:
1. ياد آورى توحيد؛
2. يادآورى رستاخيز؛
3. طرح مسأل? نبوت پيامبر اسلام صلى‌الله‌عليه‌وآله و بيان تعصب كافران از آن.[8]
محتوا و موضوعات
محتواى سوره ص را در پنج بخش مى‌توان خلاصه كرد:
بخش اول از مساله توحيد و مبارزه با شرك و مساله نبوت پيامبر اسلام صلي‌الله‌عليه‌وآله و سرسختى و لجاجت دشمنان مشرك در برابر اين دو امر سخن مى‌گويد.
بخش دوم گوشه‌هايى از تاريخ نه نفر از پيامبران خدا را منعكس ساخته، و به خصوص از داود، سليمان و ايوب عليهم‌السلام بحث بيشترى دارد، مشكلات آنها را در زندگى و دعوت به سوى خدا منعكس مى‌سازد تا درس آموزنده باشد براى مؤمنان نخستين كه در آن موقع تحت فشار شديدى قرار داشتند.
بخش سوم سخن از سرنوشت كفار طاغى و ياغى در قيامت و تخاصم و جنگ و جدال آنها در دوزخ مى‌گويد، و به مشركان و افراد بى‌ايمان نشان مى‌دهد كه پايان كار آنها به كجا خواهد رسيد.
چهارمين بخش سخن از آفرينش انسان و مقام والاى او و سجده كردن فرشتگان براى آدم مى‌گويد، و نشان مى‌دهد كه فاصله قوس صعودى و نزولى انسان تا چه حد عظيم است، تا اين كوردلان بي‌خبر به ارزش وجودى خويش پى‌برند، و در برنامه‌هاى انحرافى خود تجديد نظر كنند و از زمره شياطين به در آيند.
پنجمين و آخرين بخش تهديدى است براى همه دشمنان لجوج، و تسلى خاطرى است براى پيامبر اسلام صلي‌الله‌عليه‌وآله و بيان اين واقعيت كه او در دعوت خود هيچگونه اجر و مزدى از كسى نمى‌طلبد، و هيچ درد و رنجى براى كسى نمى‌خواهد.[9]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابى‌بن‌كعب از رسول خدا صلي‌الله‌عليه‌وآله نقل كرده كه فرمود: «هر كه سوره ص را بخواند خداوند به وزن هر كوهى كه براى داود عليه‌السلام مسخر كرده بود به او از حسنات پاداش دهد و او را نگه دارد از اصرار ورزيدن به گناه كوچك و بزرگ».
عياشى به اسناد خود از حضرت باقر عليه‌السلام نقل كرده كه فرمود: «هر كه سوره ص را در شب جمعه بخواند به او داده مى‌شود خير دنيا و آخرت كه به هيچ كس جز پيامبر مرسل و فرشته مقرب داده نشود، و خداوند او را به بهشت داخل مى‌كند و نيز داخل كند آن را كه او دوست داشته باشد از اهل بيت خود حتى خادم او را، اگر چه در رديف خانواده او نباشد و خداوند او را از بى‌تابى بزرگ روز قيامت ايمن گرداند».[10]
محل نزول
سوره ص در مكه بر پيامبر اسلام صلى‌الله‌عليه‌وآله نازل شده است.[11]
زمان نزول
سوره ص در دور? ميانى زندگى مسلمانان در مكه، يعنى بين هجرت به حبشه و معراج نازل شده است.[12]
فضاي نزول
طبرسى رحمه اللَّه فرموده: مفسران گفته‌اند: «پانزده نفر از اشراف قريش از جمله: وليدبن‌مغيره كه بزرگشان بود و ابوجهل و ابى‌بن‌خلف و اميه‌بن‌خلف و عتبه و شيبه پسران ربيعه و نضربن‌حارث محضر ابوطالب آمده و گفتند: توشيخ ما و بزرگ مايى، آمده‌ايم تا ميان ما و برادر زاده‌ات داورى كنى، كه او خردمندان ما را به سفاهت نسبت داده و به خدايان ما ناسزا مى‌گويد».
ابوطالب رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله را دعوت كرد و گفت: «پسر برادرم اينها از قوم تو هستند و از تو سؤالى دارند فرمود: آن سؤال چيست؟ گفتند از ما و معبودهاى ما دست بردار تا از تو و معبودت دست برداريم. فرمود: يك كلمه از من قبول كنيد كه با آن حكومت عرب و عجم به دست شما مى‌آيد، ابوجهل گفت: خدا به پدرت رحمت كند، ده كلمه قبول مى‌كنيم. فرمود: بگوئيد: «لا إله إلا اللَّه» آنها با شنيدن اين سخن برخاسته و رفتند». روايت شده: اشك در چشمان آن حضرت حلقه زد و فرمود: عمويم به خدا قسم اگر آفتاب در دست راست من گذاشته شود و ماه در دست چپ من، اين دعوت را ترك نخواهم كرد تا آن را پياده كنم و يا كشته شوم. ابوطالب گفت: به دعوت خويش ادامه بده به خدا قسم چيزى به تو نخواهم گفت. اين نقل در تفسير برهان و جاهاى ديگر با كمى تفاوت نقل شده است، به نظر مى‌آيد كه اين ماجرا سبب نزول هم? سوره ص باشد نه فقط چند آيه از اوّل آن.[13]
ترتيب در مصحف
سوره ص در چينش كنونى قرآن سىوهشتمين سوره به شمار مي آيد.[14]
ترتيب بر اساس نزول
سوره ص سىوهشتمين سوره در ترتيب نزول است و بعد از سوره قمر نازل شده است.[15] (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلي
سوره ص در حقيقت مكملى براى سوره صافات است، و استخوان‌بندى مطالبش شباهت زيادى با استخوان‌بندى سوره صافات دارد، و از اين نظر كه سوره مكى است تمام ويژگيهاى اين سوره‌ها را در زمينه بحث از مبدء و معاد و رسالت پيامبر اسلام صلي‌الله‌عليه‌وآله دربردارد، و آن را با مطالب حساس ديگرى آميخته، و در مجموع معجونى شفابخش براى هم? جويندگان راه حق فراهم ساخته است.[16]
ويژگي
سوره «ص» با حرف مقطعه «ص» آغاز شده است و به همين نام هم مشهور گشته است. سوره با قسم آغاز مي شود و آي? بيست و چهار آن سجد? تلاوت دارد.
سوره «ص» از سور مثاني مي باشد مثاني سوره هايي هستند که بعد از سور مئين قرار گرفته اند و زير صد آيه دارند مانند اينکه سور مئين مبادي باشند و توالي آن مثاني آن فرض شده اند.[17]
سوره هاي مثاني عبارتند از: احزاب و حجّ و قصص و نمل و نور و انفال و مريم و عنکبوت و روم و يس و فرقان و حجر و رعد و سبأ و فاطر و إبراهيم و ص و محمد و لقمان و زمر.[18]
روايتى است كه از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئين را به جاى انجيل و سوره‌هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشيد.[19]
[1]تفسير قرآن مهر، ج17، ص 271
[2]بصائر ذوى‌التمييز فى لطائف‌الكتاب العزيز، ج1، ص 399 البته ما قبلا به نقل از تفسير قرآن مهر سور? داود را يکي از نامهاي سور? سبأ برشمرديم ولي سور? ص به اين اسم مشهورتر است.
[3]تفسير قرآن مهر، ج17، ص 273
[4]بصائر ذوى‌التمييز فى لطائف‌الكتاب العزيز، ج1، ص 399
[5]الكشف و البيان، ج8، ص 175
[6]همان
[7]همان
[8]تفسير قرآن مهر، ج17، ص 274
[9]تفسير نمونه، ج19، ص 204-203
[10]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج21، ص 65
[11]مجمع البيان في تفسير القرآن، ج8، ص 723
[12]تفسير قرآن مهر، ج17، ص273
[13]تفسير احسن‌الحديث، ج9، ص 196-195
[14]تفسير قرآن مهر، ج17، ص 273
[15]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص136
[16]تفسير نمونه، ج19، ص 203
[17]زاد المسير فى علم التفسير، ج4، ص 141
[18]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص 313
[19]جامع البيان فى تفسير القرآن، ج1، ص 34