سوره سبأ
سبأ نام قومى بود كه حضرت سليمان به ديارشان لشكر كشيد و در اثر نافرمانى از دستور پيامبران سدّشان شكست و خانه هايشان ويران شد اين کلمه دوبار در قرآن آمده است.[1]
مفهوم کلي سوره
اسامي سوره
سبأ[3]
علت نام‌گذاري
«سوره سبأ»؛ سبب نام‌گذارى آن آي? پنجاه‌وچهار است كه نام «سبأ» در آن آمده است. سبأ نام يكى از شهرهاى يمن پايتخت يكى از حكومت‌هاى كهن اين سرزمين است كه پس از فرو ريختن سد مأرب و پيدايش سيل، رو به نابودى گذاشت.[4]
تعداد آيات
سوره سبأ پنجاه‌و‌پنج آيه دارد.[5]
تعداد کلمات
سوره سبأ هشتصدوسي کلمه دارد.[6] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره سبأ هزاروپانصدودوازده حرف دارد.[7] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه ها
هدف‌هاى اساسى سوره سبأ عبارت‌اند از:
1. ياد آورى توحيد و نشانه‌هاى خدا؛
2. يادآورى معاد؛
3. اشاره‌اى به پيامبران پيشين و رسالت پيامبر اسلام صلى‌الله‌عليه‌وآله و ارائه‌ى برنامه‌ى تربيتى براى مردم.[8]
محتوا و موضوعات
به طور كلى بايد گفت محتواى سوره سبأ ناظر به پنج مطلب است:
مسال? توحيد و قسمتى از نشانه‌هاى خداوند در عالم هستى، و صفات پاك او از جمله توحيد و ربوبيت و الوهيت؛
مسال? معاد كه از همه مسائل در اين سوره بيشتر مطرح شده، از طرق مختلف در باره آن بحثهاى گوناگونى عنوان گرديده؛
مسال? نبوت انبياى پيشين و مخصوصا پيامبر اسلام و پاسخ به بهانه جويي‌هاى دشمنان در باره او، و بيان پاره‌اى از معجزات انبياء سلف؛
بيان بخشى از نعمتهاى بزرگ خدا و سرنوشت شكرگزاران و كفران كنندگان، ضمن بيان گوشه‌اى از زندگى سليمان عليه‌السلام و قوم سبا؛
دعوت به تفكر و انديشه و ايمان و عمل صالح و تاثير اين عوامل در سعادت و نيكبختى بشر، و مجموعا برنامه جامعى را براى تربيت جستجوگران حق تشكيل مى‌دهد.[9]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابى‌بن‌كعب از پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله روايت نموده كه فرمود: «هر كه سوره سبأ را قرائت كند باقى نماند هيچ پيامبر و نه رسولى مگر آنكه در روز قيامت با او رفيق شده و مصافحه كنند».
ابن‌اخنيه از صادق عليه‌السلام روايت نموده كه فرمود: «كسى كه تمام دو الحمد سوره سبأ و فاطر را در يك شب بخواند همواره در آن شب در حفظ خدا خواهد بود، و اگر آن دو سوره را در روز بخواند مكروهى در آن روز به او نرسد. و به او از خير دنيا و خير آخرت چيزى داده مي‌شود كه به قلبش خطور نكرده و به آن نرسيده باشد».[10]
محل نزول
سوره سبأ در مكه بر پيامبر اسلام صلى‌الله‌عليه‌وآله فرود آمده است.[11]
زمان نزول
سوره سبأ بين سال يازدهم و دوازدهم بعثت نازل شده است.[12]
فضاي نزول
لحن آيات سوره سبأ نشان مى‌دهد كه به وقت نزول سوره مشركان در انكار بعث و نبوت كاملا موضع‌گيرى كرده و سران شرك پيروان خويش را به ضدّ اسلام وا مى‌داشته‌اند چون از جمله مطالب اين سوره گفتگو و مخاصمه پيروان با پيشوايان ستمگر (آيات سي‌ويک تا سي‌وچهار) در روز قيامت است.[13]
ترتيب در مصحف
سوره سبأ در چينش كنونى قرآن سى‌و‌چهارمين سوره به شمار مى‌آيد.[14]
ترتيب بر اساس نزول
سوره سبأ پنجاه‌وهشتمين سوره در ترتيب نزول است و بعد از سوره لقمان نازل شده است.[15] (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلي
چون خداوند سبحان سوره احزاب را به بيان غرض در تكليف پايان داد و اينكه خداى سبحان نيكوكاران را به نيكويى پاداش و بدكاران را به بدى عملشان كيفر خواهد داد، سوره سبأ را به سپاس و شكر براى او بر نعمت و كمال قدرتش شروع نمود.[16]
ويژگي
سوره سبأ يکي از پنج سوره اي است که با عبارت «الحمدلله» آغاز شده است اين سوره ها عبارتند از فاتحه، انعام، کهف، سبأ، فاطر که همه آنها جزو سور مکي هستند.
همچنين سوره سبأ از سور مثاني مي باشد مثاني سوره هايي هستند که بعد از سور مئين قرار گرفته اند و زير صد آيه دارند مانند اينکه سور مئين مبادي باشند و توالي آن مثاني آن فرض شده اند.[17]
سوره هاي مثاني عبارتند از: احزاب و حجّ و قصص و نمل و نور و انفال و مريم و عنکبوت و روم و يس و فرقان و حجر و رعد و سبأ و فاطر و إبراهيم و ص و محمد و لقمان و زمر.[18]
روايتى است كه از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئين را به جاى انجيل و سوره‌هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشيد.[19]
ذکر دو معجزه از دو پيامبر که پدر و پسر هستند، نرم شدن آهن به دست حضرت داود عليه‌السلام و تسخير باد به دست حضرت سليمان عليه‌السلام به اذن الهي، در در سوره سبأ آمده است.
[1]قاموس قرآن، ج3، ص203
[2]تفسير قرآن مهر، ج17، ص 21
[3]همان، ص 23
[4]همان
[5]التفسير الكبير: تفسير القرآن العظيم (الطبرانى)، ج5، ص 224
[6]همان
[7]همان
[8]تفسير قرآن مهر، ج17، ص 24
[9]تفسير نمونه، ج18، ص 3
[10]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج20، ص 199
[11]همان
[12]تفسير قرآن مهر، ج17، ص 23
[13]تفسير احسن‌الحديث، ج8، ص 404
[14]تفسير قرآن مهر، ج17، ص 23
[15]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص 137
[16]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج20، ص 199
[17]زاد المسير فى علم التفسير، ج4، ص 141
[18]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص 313
[19]جامع البيان فى تفسير القرآن، ج1، ص 34