سوره شعراء
شعراء جمع شاعر، به معناي سراينده‌هاى شعر.[1]
مفهوم کلي سوره
اسامي سوره
شعراء، طسم، جامعه.[3]
علت نامگذاري
«سوره شعراء»؛ سبب نام‌گذارى آن به شعراء آن است كه در آي? دويست‌و بيست‌وچهار آن از شاعران سخن گفته است.
«سوره طسم»؛ به سبب حروف مقطعه‌اى است كه در اولين آي? سوره شعراء آمده است.[4]
«سوره جامعه»؛ شايد نامگذاري سوره فرقان به جامعه به اين علت باشد که اين سوره اولين سوره‌اي است که از پيامبران صاحب شرايع مشخص تا زمان پيامبر اسلام نام برده است.[5]
تعداد آيات
سوره شعراء دويست‌و‌بيست‌وهفت آيه دارد.[6]
تعداد کلمات
سوره شعراء هزارودويست‌ونودوهفت دارد.[7] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره شعراء پنج‌هزاروپانصدوچهل‌ودو حرف دارد.[8] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه‌ها
هدف‌هاى اساسى سوره شعراء عبارت‌اند از:
1. يادآورى توحيد؛
2. بياناتى در مورد پيامبر اسلام صلى‌الله‌عليه‌وآله و پيامبران پيشين؛
3. تسلّى خاطر دادن به پيامبر اسلام صلى‌الله‌عليه‌وآله در برابر لجاجت مشركان.[9]
محتوا و موضوعات
مى‌توان محتواى سوره شعراء را در چند بخش خلاصه كرد:
بخش اول طليعه سوره است كه از حروف مقطعه، و سپس عظمت مقام قرآن و تسلى خاطر پيامبر صلياللهعليهوآله در برابر پافشارى و خيره سرى مشركان و اشاره‌اى به بعضى از نشانه‌هاى توحيد و صفات خدا سخن مى‌گويد.
بخش دوم فرازهايى از سرگذشت هفت پيامبر بزرگ و مبارزات آنها را با قومشان، و لجاجتها و خيره‌سري‌هاى آنان را در برابر اين پيامبران بازگو مى‌كند، كه بعضى مانند داستان موسى و فرعون مشروحتر، و بعضى ديگر مانند سرگذشت ابراهيم و نوح و هود و صالح و لوط و شعيب كوتاهتر است. مخصوصا در اين بخش، اشاره به منطق ضعيف و تعصب آميز مشركان در هر عصر و زمان در برابر پيامبران الهى شده است كه شباهت زيادى با منطق مشركان عصر پيامبر اسلام صلياللهعليهوآله داشته و اين مايه تسلى خاطر براى پيامبر و مؤمنان اندك نخستين بود كه بدانند تاريخ از اين گونه افراد و منطقها بسيار به خاطر دارد و ضعف و فتورى به خود راه ندهند. و نيز مخصوصا روى عذاب دردناك اين اقوام و بلاهاى وحشتناكى كه بر آنها فرود آمد تكيه شده است كه خود تهديد مؤثرى براى مخالفان پيامبر اسلام در آن شرائط است.
بخش سوم كه در حقيقت جنبه نتيجه‌گيرى از بخشهاى گذشته دارد پيرامون پيامبر اسلام صلياللهعليهوآله و عظمت قرآن و تكذيب مشركان و دستوراتى به آن حضرت در زمينه روش دعوت، و چگونگى برخورد با مؤمنان سخن مى‌گويد، و سوره را با بشارت به مؤمنان صالح و تهديد شديد ستمگران پايان مى‌دهد.[10]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابى‌بن‌كعب نقل كرده است كه پيامبر خدا فرمود: هر كس سوره شعراء بخواند، اجر او ده حسنه است و هر حسنه‌اى به اندازه عدد همه كسانى است كه تصديق و تكذيب نوح و هود و شعيب و صالح و ابراهيم كردند و به عدد همه كسانى كه تكذيب عيسى و تصديق محمد صلياللهعليهوآله كردند.
ابوبصير از امام صادق عليه‌السلام نقل كرده است كه هر كه «طس» هاى سه‌گانه را در شب جمعه بخواند، از اولياء خدا و در جوار اوست و خدا او را در جنة العدن كه در وسط بهشت است با انبياء و رسل و اوصياء راشدين، قرار مي‌دهد و هرگز در دنيا پريشانى نمى‌بيند و در آخرت اجر او بهشت است تا خشنود شود و خداوند صد حورالعين به تزويج او در مى‌آورد.[11]
محل نزول
تمام سوره شعراء مكى است، جز قسمت اخير آن از «وَ الشُّعَراءُ يَتَّبِعُهُمُ الْغاوُونَ» تا آخر[که در مدينه نازل شده اند].[12]
زمان نزول
با توجه به اينکه سوره شعراء بعد از سوره واقعه و طه نازل شده است و آن سوره‌ها در ايام هجرت مسلمانان به حبشه و معراج پيامبر صلياللهعليهوآله نازل شده‌اند مي‌توان گفت که سوره شعراء هم در همين ايام نازل شده است.[13]
فضاي نزول
فضاي نزول سوره شعراء فضاي تقابل پيامبر صلياللهعليهوآله با مشرکان مکه است که در اواخر حضور حضرت در مکه به اوج رسيده بود. علاقه و حرص زياد پيامبر اسلام صلياللهعليهوآله نسبت به ايمان آوردن مشرکان باعث سختي و تعب آن حضرت مي‌گشت، خداوند متعال در اين سوره به پيامبر مي فرمايد که بسياري از مشرکان ايمان نخواهند آورد هر چند که تو خودت را به زحمت بيندازي آنگاه از داستانها و سختي‌هايي که براي پيامبران قبلي اتفاق افتاده براي مسلمانان و پيامبر نقل مي‌کند که آنها کمي آرام بگيرند و مايه تسليت‌شان باشد. هر چند که در کنار اين مطالب به مشرکان هم نسبت به عواقبت لجاجت و عدم ايمانشان هشدار مي‌دهد. و در پايان تصريح مي‌کند که قرآن وحي و از جانب خداست، و با شعر و تلقي‌هاي شيطاني متفاوت است.
ترتيب در مصحف
سوره شعراء بيست‌و‌ششمين سوره در چينش كنونى قرآن به شمار مي آيد.[14]
ترتيب بر اساس نزول
سوره شعراء چهل و هفتمين سوره در ترتيب نزول مي باشد و پس از سوره واقعه نازل شده است.[15] (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره هاي قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلي
در پايان سوره فرقان درباره تكذيب كتاب گفتگو شد. و در آغاز سوره شعراء در وصف كتاب سخن مى‌گويد.[16]
ويژگي
سوره شعراء با حروف مقطعه شروع شده است و از سور «طواسين» است ابن مردويه از انس روايت کرده است که پيامبر صلي الله عليه و آله فرمودند:«خداوند از رائيات تا طواسين را به جاي انجيل به من عطا کرده است.»[17]
(رائيات سوره هايي هستند که با «الر» و طواسين سوره هايي هستند که با «طس» و «طسم» شروع شده اند)
بنابر يکي از دو قول سوره شعراء جزو سور مئين (صد آيه اي ها) دانسته شده با اينکه تعداد آيات آن دويست و بيست و هفت آيه مي باشد.!! ابن قتيبه مي گويد سور مئين سوره هايي هستند که بعد از سور طوال آمده اند علت نامگذاري اين سوره ها به مئين نزديک بودن تعداد آيه هاي اين سوره ها به عدد صد مي باشد.[18] گفته شده اين سوره ها عبارتند از «بني إسرائيل، كهف، مريم، طه، أنبياء ، حج و مؤمنون».[19] برخي ديگر نيز سور مئين را سوره هاي «توبه، نحل، هود، يوسف، کهف، بني اسرائيل، انبياء، طه، مؤمنون، شعراء و صافات» ذکر کرده اند.[20]
روايتى است كه از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئين را به جاى انجيل و سوره‌هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشيد.[21]
سوره شعراء داراى حروف مقطع? «طسم» است و از نظر كثرت آيات، در بين سوره‌هاى قبل و بعدش كم نظير است و كوتاهى آيات و دستور به دعوت خويشاوندان پيامبر اسلام صلى‌الله‌عليه‌وآله، نشان مى‌دهد كه در سال‌هاى اولي? بعثت نازل شده است.[22]
[1]فرهنگ ابجدي، ص 511
[2]تفسير قرآن مهر، ج15، ص 21
[3]همان، ص 23
[4]همان
[5]التحرير و التنوير، ج19، ص 106
[6]الكشف و البيان، ج7، ص 155
[7]همان
[8]همان
[9]تفسير قرآن مهر، ج15، ص 24
[10]تفسير نمونه، ج 15، ص 180-179
[11]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج18، ص 3
[12]همان
[13]الموسوعة القرآنية، خصائص‌السور، ج6، ص 143
[14]تفسير قرآن مهر، ج15، ص 23
[15]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص 137
[16]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج18، ص 3
[17]فتح القدير، ج2، ص 479
[18]زاد المسير فى علم التفسير، ج4، ص 141
[19]دراسة حول القرآن الکريم، ص ??
[20]التمهيد في علوم القرآن، ج1، ص313
[21]جامع البيان فى تفسير القرآن، ج1، ص 34
[22]تفسير قرآن مهر، ج15، ص 24