سوره يونس
يونس بن متي عليه‌السلام پيامبر قوم بني اسرائيل در شهر نينوا، نام مباركش چهار بار در قرآن مجيد ذكر شده است و نيز با لفظ ذاالنون و صاحب‌الحوت از او ياد شده است.[1]
مفهوم کلي سوره
اسامي سوره
يونس
علت نامگذاري
«سوره يونس»؛ نامگذاري يونس به سبب داستان يونس پيامبر عليه‌السلام است كه در آي? نودوهشت اين سوره آمده است.[3]
تعداد آيات
سوره يونس صدونه آيه دارد.[4]
تعداد کلمات
سوره يونس هزاروهشتصدوسى‌ودو كلمه دارد.[5] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره هاي قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره يونس هفت‌هزاروپانصدوشصت‌وهفت حرف دارد.[6] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره هاي قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه‌ها
اهدا ف سوره يونس؛ بيان چند محور اساسى دربار? مسائل عقيدتي در موضوعات ذيل مي باشد:
توحيد و بيان شواهد وجود خدا و مظاهر قدرت او در هستى؛
معاد؛
نبوت؛
پندآموزى و عبرت‌گيرى از تاريخ ملت‌ها و پيامبران گذشته.[7]
محتوا و موضوعات
سوره يونس كه از سوره‌هاى مكى است، و به گفته بعضى از مفسران بعد از سوره اسراء و قبل از سوره هود نازل شده است همانند بسيارى از سوره‌هاى مكى روى چند مساله اصولى و زير بنائى تكيه مى‌كند، كه از همه مهمتر مساله مبدء و معاد است.
منتها نخست از مساله وحى و مقام پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله سخن مى‌گويد، سپس به نشانه‌هايى از عظمت آفرينش كه نشانه عظمت خدا است مى‌پردازد، بعد، مردم را به ناپايدارى زندگى مادى دنيا و لزوم توجه به سراى آخرت و آمادگى براى آن از طريق ايمان و عمل صالح متوجه مى‌سازد. و به تناسب همين مسائل قسمتهاى مختلفى از زندگى پيامبران بزرگ از جمله نوح و موسى و يونس عليهم‌السلام را بازگو مى‌كند و به همين مناسبت نام سوره يونس بر آن گذارده شده است.
و باز براى تاييد مباحث فوق، سخن از لجاجت و سرسختى بت‌پرستان به ميان مى‌آورد، و حضور و شهود خدا را در همه جا براى آنها ترسيم مى‌كند، و مخصوصا براى اثبات اين مساله از اعماق فطرت آنان كه به هنگام مشكلات آشكار مى‌شود و به ياد خداى واحد يكتا مى‌افتند، كمك مى‌گيرد.
و بالآخره براى تكميل بحثهاى مذکور در هر مورد مناسبى از بشارت و انذار، بشارت به نعمتهاى بى‌پايان الهى براى صالحان و انذار و بيم دادن طاغيان و گردنكشان، استفاده مى‌كند.[8]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابى‌بن‌كعب از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله روايت كرده كه فرمود: هر كس سوره يونس را بخواند ده حسنه خدا به او عطا مي‌كند به شماره هر كس كه يونس پيغمبر را تصديق كرده و يا تكذيب نموده، و به شماره هر كس كه همراه فرعون غرق شده است.
و از امام صادق عليه السلام روايت شده كه فرمود: هر كه سوره يونس را در هر دو ماه يا سه ماه (يك بار) بخواند ترس آنكه وى از جاهلان باشد براى او نيست، و در روز قيامت از مقربان خواهد بود.[9]
محل نزول
بيشتر مفسران گفته‌اند كه سوره يونس در مكه نازل شده ولى ابن عباس و قتاده گويند: سه آيه آن يعنى از آيه «فَإِنْ كُنْتَ فِي شَكٍّ ...» تا سه آيه، در مدينه و ما بقى در مكه نازل گرديد. و ابن مبارك گويد: جز آيه «وَ مِنْهُمْ مَنْ يُؤْمِنُ بِهِ ...» كه در شأن يهود نازل شد ما بقى آن مكى است.[10]
زمان نزول
فضاي نزول
سوره يونس در مکه نازل شده است زيرا که محتواي اصلي اين سوره ناظر به اصول دين يعني توحيد، نبوت و معاد است، مشکل اساسي مردم مکه هم همين اصول دين بود، و فروع دين در سور مدني تدوين مي‌‌شود چنانکه مسئله جهاد و حکومت و امثال اينها در مدينه ترسيم شده است. چون اين سوره مشتمل بر مسائل اعتقادي و اصول دين است و فروع دين را دربرندارد به مشکلات مردم مکه در مسائل اعتقادي مي‌‌پردازد.
ترتيب در مصحف
سوره يونس در ترتيب فعلى قرآن، دهمين سوره به شمار مى‌آيد.[13]
ترتيب بر اساس نزول
سوره يونس پنجاه و يکمين سوره در ترتيب نزول است و بعد از سوره اسراء نازل شده است.[14] (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره ها مختلف است)
ارتباط با سوره قبلي
از آنجايي که خداوند سوره توبه را با ياد پيامبر صلي‌الله‌عليه‌و‌آله به پايان رسانيد آغاز سوره يونس هم با ياد ايشان مي‌باشد.[15]
ويژگي
در ترتيب فعلى قرآن، سوره يونس اولين سوره‌اى است كه به نام يكى از پيامبران خدا نام گذارى شده و از سوره‌هايى است كه با حروف مقطعه شروع مى‌شود.[16]
سوره يونس از سور رائيات است(سوره هاي يونس و هود و يوسف و إبراهيم و حجر را رائيات يا راآت مي نامند.)
ابن مردويه از انس روايت کرده است که پيامبر صلي الله عليه و آله فرمودند:«خداوند از رائيات تا طواسين را به جاي انجيل به من عطا کرده است.» [17] (رائيات سوره هايي هستند که با «الر» و طواسين سوره هايي هستند که با «طس» و «طسم» شروع شده اند)
همچنين بنا بر قول برخي از مفسران اين سوره يکي از هفت سوره طولاني قرآن (سبع طوال) مي باشد. اقوال در سبع طوال هم مختلف است به گفته بعضي سوره هاي بقره، آل عمران، نساء، مائدة، انعام، اعراف و أنفال به همراه توبه را سبع طوال مي گويند ولي برخي ديگر هفتمي را يونس مي دانند و معتقدند که انفال و توبه جزو آنها نيست (اين قول سعيد بن جبير مي باشد)[18]
روايت از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئين را به جاى انجيل و سوره‌هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشيد. [19]
[1]قاموس قرآن، ج1، ص 131
[2]تفسير قرآن مهر، ج9، ص 21
[3]همان، ص 23
[4]التفسير الكبير: تفسير القرآن العظيم (الطبرانى)، ج3، ص: 371
[5]همان
[6]همان
[7]تفسير قرآن مهر، ج9، ص 24
[8]تفسير نمونه، ج8، ص 212
[9]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج11، ص 250
[10]همان
[11]ر . ك اهداف و مقاصد سوره‌ها، ص 199
[12]تفسير قرآن مهر، ج9، ص 23
[13]تفسير قرآن مهر، ج9، ص 23
[14]التمهيد في علوم القرآن، ج1 ص 136
[15]مجمع‌البيان في تفسير القرآن، ج5، ص 131
[16]تفسير قرآن مهر، ج9، ص 24
[17]فتح القدير، ج2، ص 479
[18]المحرر الوجيز فى تفسير الكتاب العزيز، ج3، ص 373 ، مفاتيح الأسرار و مصابيح الأبرار، ج1، ص 30، جامع البيان فى تفسير القرآن، ج1، ص 34
[19]جامع البيان فى تفسير القرآن، ج1، ص 34