ابر

سَحاب به معنای ابر (توده ذرّات بخارِ آبِ متصاعد از زمين ) است.

قرآن واژه هاى گوناگونى در مورد ابر به كار برده كه هر يك به نوعى خاص از ابر يا به يكى از ويژگى هاى آن اشاره دارد.

سحاب: از «سحب» به معناى كشيدن است. به ابر، سحاب گفته اند؛ زيرا در آسمان با باد، كشيده مى شود يا به اين جهت كه آب را همراه خود مى كشاند. سحاب، اسم براى مطلق ابر، اعمّ از ابرهاى باران زا و بى باران است.[1] اين واژه نُه بار در اين آيات آمده است.

غمام: از «غم» به معناى پوشاندن چيزى است. وجه نام گذارى ابر به غمام اين است كه نور خورشيد، يا صفحه آسمان را مى پوشاند.[2] به گفته برخى، غمام ابرى است كه فقط پوشاننده و سايه افكن باشد، نه باران زا[3] و اين معنا از بيش تر موارد كاربرد آن در قرآن به خوبى بر مى آيد. اين واژه، چهار بار در قرآن آمده است.

عارض: از «عرض»، به معناى آشكار كردن است و از آن جهت به ابر، عارض گفته اند كه در معرض ديد انسان قرار دارد.[4] اين واژه دوبار در آيه 24 سوره احقاف آمده است.

ظُلّة: از «ظلّ» به معناى سايه و ابر سايه افكن آمده [5] و در قرآن، بيش تر درباره ابرهاى عذاب آور به كار رفته است. اين واژه دو بار به صورت مفرد و يك بار به صورت جمع در آيه 210 سوره بقره آمده است.

حاملات: از «حمل» است وابررا حاملات گويند؛ چون آب را با خود حمل مى كند.[6] اين واژه يك بار در آيه 2 سوره ذاريات ذكر شده است.

مُعصِرات: از «عصر» به معناى فشردن [7] و مقصود، ابرهاى باران زا است. وجه نام گذارى ابرها به معصرات آن است كه باد، هنگام نزول باران، آن ها را مى فشرد.[8] به عقيده برخى، مُعصِر از اعصار به معناى طوفان است و به ابرهايى گفته مى شود كه به همراه طوفان آورده شده [9] و داراى رگبارى تند و قطرات بزرگ آبند، و مؤيّد آن، صفت «ثجّاجاً» (فراوان و پى در پى) است كه قرآن براى باران هايى كه از اين نوع ابرها فرو مى ريزد، آورده است.[10] اين واژه يك بار در آيه 14 سوره نبأ آمده است.

مُزن: از «مزن» به معناى درخشندگى و بر ابر نورانى [11] و آب دار اطلاق شده است.[12] اين واژه يك بار در آيه 69 سوره واقعه ذكر شده است.

صيّب: از «صَوْب» به معناى فرو ريختن است كه افزون بر ابر، بر باران نيز اطلاق شده است.[13] برخى آن را ابر باران زا دانسته اند.[14] اين واژه يك بار در آيه 19 سوره بقره 2 به كار رفته است.

منبع: دائرة المعارف قرآن كريم، ج 1، ص447 ؛ با تصرف

[1]. مفردات، ص 399،« سَحَب»

[2]. همان، ص 613،« غمّ»

[3]. الفرقان، ج 1 و 2، ص 264

[4]. التحقيق، ج 8، ص 92،« عرض»

[5]. مفردات، ص 536،« ظلّ»

[6]. مفردات، ص 257،« حمل»

[7]. التحقيق، ج 8، ص 146،« عصر»

[8]. باد و باران، ص 128 و 129

[9]. مفردات، ص 569،« عصر»

[10]. آيات طبيعيه فى القرآن، ص 40

[11]. مفردات، ص 766،« مزن»

[12]. القاموس المحيط، ج 2، ص 1621،« مزن»

[13]. مقاييس، ج 3، ص 317،« صوب»

[14]. همان