برزخ

«برزخ» در لغت به معناى چيزى است كه در ميان دو شئ حايل شود، سپس اين معنا توسعه يافته و به هر امرى كه در ميان دو چيز يا دو مرحله قرار گيرد، اطلاق شده است.

قرآن درباره درياى آب شيرين و شور كه در كنار هم قرار دارند مى فرمايد: «بَيْنَهُمَا بَرْزَخٌ لَّايَبْغِيَانِ»[1] ؛ در ميان آن دو، برزخى است كه مانع از غلبه يكى بر ديگرى است.

در اين جا منظور از «برزخ» جهانى است كه ميان دنيا و عالم آخرت قرار دارد؛ يعنى هنگامى كه روح از بدن جدا مى شود، پيش از آن كه بار ديگر در قيامت به بدن اصلى بازگردد، در عالمى كه ميان اين دو عالم است و برزخ ناميده مى شود قرار خواهد داشت.[2]

هستى برزخ :

چه دليل بر اثبات عالم برزخ وجود دارد؟

اصل وجود «عالم برزخ» مورد اتفاق دانشمندان اسلامى است و دلايل عمده آنها بر اثبات آن، آيات و روايات است، هر چند از طريق عقلى نيز قابل اثبات است. از جمله آياتى كه بر عالم برزخ دلالت مى كند، چنين است: «و مِنْ وِرائِهِمْ بَرَزَخُ إِلى يَوْمِ يُبْعَثُونَ»[3] ؛ و پشت سر آنها برزخى است تا روزى كه بر انگيخته مى شوند. آيات ديگرى نيز بر عالم برزخ دلالت دارند كه عبارتند از: بقره، 154؛ مؤمن، 46 و 47؛ نوح، 25؛ يس، 26 و 27؛ روم، 55؛ مؤمن، 11 و ... بعضى از اين آيات، از حوادث و احوال عالم برزخ خبر مى دهند؛ مثلًا: از آيه 46 سوره مؤمن استفاده مى شود كه در جهان برزخ آل فرعون را بر آتش دوزخ عرضه مى كنند و ناراحت مى شوند، يا شهدا در عالم برزخ نزد پروردگار و در محضر قرب او روزى داده مى شوند و در آن عالم حيات حقيقى دارند.

پس طبق اين آيات، در عالم برزخ حيات برزخى وجود دارد و مجرمان در آن جا گرفتار عذاب الهى مى باشند، و شهدا و بندگان صالح خداوند نيز از نعمت هاى الهى برخوردارند.

روايات نيز بر عالم برزخ و حيات در آن جا و حوادث آن دلالت روشن دارند: در حديث معروفى از پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله آمده كه هنگامى كه اجساد كشته شده گان مشركان مكّه را در جنگ بدر در چاهى ريختند، در كنار چاه ايستاد و فرمود: اى اهل چاه! آيا آن چه را كه پروردگارتان به شما وعده داده بود حق يافتيد؟ من كه وعده پروردگارم را (در مورد پيروزى) حق يافتم! گروهى عرض كردند: اى رسول خدا! آيا آنها مى شنوند؟ فرمود: شما نسبت به آن چه من مى گويم از آنها شنواتر نيستيد، ولى آنها امروز پاسخ نمى دهند.[4]

بعضى از روايات، از حوادث و احوال عالم برزخ و سرنوشت آدمى خبر مى دهند؛ مثلًا، در روايات بسيارى، از شادى ارواح مؤمنان به وسيله اعمال نيك بازماندگان خبر مى دهد؛ از جمله در حديثى از امام صادق عليه السلام آمده: انَّ الْمَيّتَ لَيَفْرَحُ بِالتِّرَحُّمِ عَليْه وَ الْاسْتِغْفارِ لَهُ كَما يَفْرَحُ الْحَىُّ بِالهَديَّةِ؛[5] ميت، با طلب رحمت و استغفار براى او خوشحال مى شود؛ همان گونه كه افراد زنده با هدايا خوشحال مى شوند.

در حديثى از امام صادق عليه السلام مى خوانيم كه فرمود: آنها [ارواح مؤمنان ] در حجره هايى از بهشت، از طعام و شراب آن متنعم مى شوند و مى گويند: پروردگارا! قيامت را براى ما برپا كن، و به وعده هايى كه به ما داده اى وفا نما.[6]

روشن است كه منظور از بهشت در اين روايت، بهشت برزخى است.

منبع: پرسمان قرآنى معاد(سيد على هاشمى نشلجى)، صص80-82

[1] . رحمان، آيه 20

[2] . ر. ك: راغب اصفهانى، مفردات، ص 118؛ ناصر مكارم شيرازى و همكاران، پيام قرآن، ج 5، ص 443

[3] . مؤمنون، آيه 100

[4] . متقى هندى، كنزالعمال، ج 10، ص 377، ح 29876

[5] . المحجّة البيضاء، ج 8، ص 292؛ شيخ صدوق، من لايحضره الفقيه، ج 1، ص 183

[6] . كافى، ج 3، باب ارواح المؤمنين، ح 1