إبراهيم علیه السلام

ابراهيم خليل الله، دومين پيامبر أُولُواالعزم و نياى پيامبران پس از خود، از جمله موسى، عيسى عليهما السلام و محمّد (صلى الله عليه و آله).

در 63 آيه از 25 سوره قرآن 69 بار نام ابراهيم عليه السلام ذكر شده و چهاردهمين سوره قرآن به نام او است. كلمه ابراهيم به صورت هاى إبراهام، إبراهُم، إبرَهَم، ابراهِم، ابراهَم، ابرُهُم و ابراهوم نيز ضبط شده است. كهن ترين منبع قابل اعتمادى كه اين واژه را به شكل «ابراهيم» ارائه داده، قرآن است. ابن عامر در 35 مورد از قرآن آن را «ابراهام»، ولى ديگران، ابراهيم قرائت كرده اند. در نسخه هاى اصلى تورات نيز «ابراهام» ضبط شده است. كلمه «ابراهيم» لفظى عجمى دانسته شده كه به تصريح بعضى، كلمه اى سريانى و مركّب از «إب» به معناى پدر و «راهيم» به معناى رحيم است.

گروهى اين واژه را عربى دانسته و كوشيده اند آن را در چارچوب زبان عربى تفسير كنند؛ ولى از آن جا كه نظريّه عرب بودن ابراهيم (عليه السلام) ضعيف است و رواياتى نيز عرب نبودن وى را تأييد مى كنند، مناسب تر است كه اين واژه را سريانى بدانيم؛ افزون بر اين كه در زبان عربى، واژه هاى دخيل به شكل هاى گوناگون به كار مى رود كه شاهدى ديگر بر غير عربى بودن اين نام به شمار مى آيد؛ هم چنين «ابراهيم» واژه اى غير منصرف است كه دليل آن چيزى جز علَم و عجَم بودن نمى تواند باشد.

نسب ابراهيم عليه السلام در دو نسخه عبرانى و سامرى از تورات، ابراهيم بن تارح بن ناحور بن سروج بن رعوبن فالج بن عابر بن شالح بن ارفكشادبن سام بن نوح عليه السلام ذكر شده؛ ولى در نسخه يونانى بين «شالخ» و «ارفكشاد» نام «قينان» نيز وجود دارد.

در منابع اسلامى نيز همين ترتيب با تفاوت هايى مختصر در ضبط اسامى آمده است كه بيش تر به اختلاف در لهجه مى مانَد.

ماجراى ابراهيم عليه السلام در تورات از تولّد او در 70 سالگى پدرش تارح آغاز و به وفات حضرت در 175 سالگى و دفن وى به وسيله اسحاق و اسماعيل در حبرون خاتمه يافته است. بيش تر مطالب تورات، درباره ابراهيم داستان زندگى شخصى حضرت است.

شاخص ترين مسأله كه تورات بر آن تأكيد كرده، اين است كه خداوند به ابراهيم عليه السلام و ذريّه او كه به تصريح تورات از نسل اسحاق خوانده مى شود، وعده داده كه وارث سرزمين كنعانيان، از نهر مصر تا فرات خواهند شد. در عهد جديد نيز از اين وعده ياد شده؛ با اين تفاوت كه هركس به مسيح ايمان آورد، از نسل ابراهيم شمرده شده است.

از نظر مقام هاى معنوى، در تورات بيان شده كه ابراهيمِ پيامبر، خداترس و دوست خداوند بوده، و خداوند او را برگزيده است و اهل خود را به عدالت، انصاف و حفظ راه خدا امر كرده و خدا را از بى انصافى منزّه دانسته است. ابراهيم خود بركت است و خدا به او و هر كه او را مبارك خوانَد، بركت مى دهد و هر كه او را ملعون خوانَد، لعنت مى كند. تمام امّت هاى جهان از او بركت مى يابند. در تورات سخنى از شريعت ابراهيم عليه السلام نرفته و فقط در خطابى از سوى خداوند به اسحاق آمده: ابراهيم قول مرا شنيد و وصايا و اوامر و فرايض و احكام مرا نگاه داشت كه نشان مى دهد حضرت ابراهيم شريعت داشته است. در عهد جديد، ايمان ابراهيم ستوده شده و آمده است كه به سبب ايمان، وطن خود را ترك و با اسحاق و يعقوب، غريبانه در خيمه ها زندگى كرد و حاضر شد يگانه پسر خود را قربانى كند و با آن كه پيش از عملى شدن وعده خدا درباره وراثت سرزمينِ كنعان وفات يافته، وعده خدا را از دور ديده و به آن اقرار كرده است. در تورات و انجيل، از بخش هاى حسّاس زندگى ابراهيم عليه السلام چه از بُعد تاريخى و چه از بُعد معنوى، مانند نشان دادن ملكوت به وى، رويارويى و احتجاج با مشركان، شكستن بت ها، رهايى از آتش نمرود، عزيمت به مكّه، بناى كعبه و نزول كتاب آسمانى بر حضرت ياد نشده است.

منبع: اعلام القرآن، ج 1، صص166-168