امّ شريك انصارى

امّ شريك انصارى: از زنان مهاجر.

مفسران ذيل آيه 50 سوره احزاب از زنى به نام ام شريك ياد كرده اند كه خود را به پيامبر صلى الله عليه و آله هبه كرد. در نام، نسب، همسر و حتى قبيله او اختلاف است. برخى او را غزيه، دختر جابر بن حكيم دوسى از تيره ازد مى دانند.[1] ابن سعد نيز بر اين نظر است.[2] برخى وى را دختر دودان بن عوف بن جابر از بنى عامر بن لؤى مى شناسانند.[3] بلاذرى او را دختر دودان بن عوف بن عمرو مى داند.[4] برخى نام او را غُزَيْله آورده اند.[5]

تعدد نام، نسب و كنيه او برخى را به تعدد مصداق معتقد ساخته است؛ امّا ابن حجر، پس از معرفى سه امّ شريك، با لقبهاى انصارى، دوسى، و قريشى عامرى، نتيجه گرفته كه امّ شريك، زنى از اهل قريش است و به جهت ازدواجش با دوس، به آنان منسوب شده، و بعد در ميان انصار ازدواج كرده و به آنان نسبت يافته است [6] ، گرچه قول به اينكه او از انصار و از تيره بنى نجار بوده نيز وجود دارد[7] ، به هر روى وى همسر ابوالعكر ازدى، حليف عامربن لؤى بود.[8]

جزئيات زندگى امّ شريك چندان روشن نيست و داستانهاى كرامت گونه اى كه درباره اش آورده اند جاى تأمل دارد، به ويژه آنكه ناقل همه آنها خود اوست. خود وى مى گويد: وقتى قومش، از اسلام آوردن او آگاه شدند، وى را گرفته و بستند و در باديه بر شتر برهنه سوار كردند و سه روز از خوراك بازش داشتند تا از دين دست بردارد؛ امّا لطف ويژه الهى، او را از سختى و تشنگى رهايند، به گونه اى كه مشركان همراه او، به حقانيت اسلام پى برده و مسلمان شدند.[9]

امّ شريك پس از اسلام در پى كسى بود كه با او همراه شود تا در مدينه به پيامبر صلى الله عليه و آله بپيوندد. از يهوديانى كه به آن سوى در حركت بودند، خواست تا با آنها همراه شود و چون امّ شريك خواست آبى بردارد يك يهودى مانع شد و گفت: همه چيز با ما همراه است. بدين گونه با آنان همراه شد و در ميان راه چون تشنگى بر او غالب شد، از آنان آب طلبيد؛ امّا آنان به شرط يهودى شدن، آب در اختيارش مى نهادند. امّ شريك نپذيرفت و به كنارى رفت و خفت و در اين هنگام مورد لطف ويژه خداوند قرار گرفت و سيراب شد.[10]

امّ شريك در مدينه به پيامبر صلى الله عليه و آله ملحق شد و با آن حضرت بيعت كرد[11] و چون همسر نداشت، خود را به پيامبر صلى الله عليه و آله هبه كرد؛ امّا در پذيرش رسول خدا اختلاف است [12] ؛ ابن سعد براساس روايتى مى گويد: پيامبر صلى الله عليه و آله آن را نپذيرفت؛ ولى او نيز تا آخر ازدواج نكرد.[13] ابن اسحاق بر آن است كه پيامبر صلى الله عليه و آله او را به سه صاع جو به زيد تزويج كرد[14] ؛ ولى براساس ديگر داده هاى تاريخى، مى توان گفت كه پيامبر صلى الله عليه و آله پس از اينكه امّ شريك خود را به او بخشيد[15] با او ازدواج كرد[16] و پس از چندى وى را طلاق داد[17] و او پس از آن ازدواج نكرد و همچنان ديگران را به اسلام ترغيب مى كرد.[18] ابن عبدالبرّ، اقوال مربوط به ازدواج را مضطرب دانسته و در اصل اين رخداد ترديد مى كند.[19]

به نقل خود او، روزى ظرفى از روغن براى پيامبر فرستاد. پس از آن، هرگاه به آن ظرف مراجعه مى كرد آن را پر از روغن مى يافت.[20] برخى آن را از آيات الهى شمرده و مى گفتند: «و من آيات اللّه، عكة امّ شريك».[21]

امّ شريك از راويان حديث پيامبر صلى الله عليه و آله به شمار مى آيد.[22] از فرجام او اطلاعى در دست نيست.

امّ شريك در شأن نزول:

ذيل آيه 50 سوره احزاب، از امام على بن الحسين عليهما السلام نقل شده كه مراد از زن مؤمنى كه خود را به پيامبر صلى الله عليه و آله بخشيد، امّ شريك است[23] : «وامرَاةً مُؤمِنَةً ان وهَبَت نَفسَها لِلنَّبىّ ان ارادَ النَّبىُّ ان يَستَنكِحَها خالِصَةً لَكَ مِن دونِ المُؤمِنين »[24]

طبرى براساس خبرى مى نويسد: عبدالملك مروان، طى نامه اى از مردم مدينه درباره آيه پرسيد. امام سجاد عليه السلام در پاسخ نوشت كه او زنى به نام امّ شريك بود.[25] افزون بر اين، آيه 51 سوره احزاب را نيز در باره امّ شريك و ديگر زنان مى دانند كه پيامبر صلى الله عليه و آله آنان را به همسرى برگزيد[26] : «تُرجى مَن تَشاءُ مِنهُنَ و تُوى الَيكَ مَن تَشاء»[27]

منبع: دائرة المعارف قرآن كريم، ج 4، صص368-370

[1]. المنتظم، ج 4، ص 58

[2]. الطبقات، ج 8، ص 122

[3]. المحبر، ص 81- 82؛ الاستيعاب، ج 4، ص 496

[4]. انساب الاشراف، ج 2، ص 53؛ نهايةالارب، ج 18، ص 201

[5]. نهاية الارب، ج 18، ص 201

[6]. الاصابه، ج 8، ص 420

[7]. البدايةوالنهايه، ج 5، ص 319؛ الاصابه، ج 8، ص 416

[8]. انساب الاشراف، ج 2، ص 54

[9]. الطبقات، ج 8، ص 123؛ المحبر، ص 81- 82

[10]. السير والمغازى، ص 284

[11] . المحبر، ص 411

[12]. المنتظم، ج 4، ص 58؛ انساب الاشراف، ج 2، ص 53- 54

[13]. الطبقات، ج 8، ص 122

[14]. السير والمغازى، ص 284

[15]. السير والمغازى، ص 269؛ السيرة النبويه، ج 4، ص 646- 647؛ مسند احمد، ج 7، ص 617

[16]. الطبقات، ج 8، ص 122؛ حليةالاولياء، ج 2، ص 67

[17]. تاريخ طبرى، ج 2، ص 215؛ تاريخ يعقوبى، ج 2، ص 85؛ المحبّر، ص 82

[18]. انساب الاشراف، ج 2، ص 54

[19]. الاستيعاب، ج 4، ص 497

[20]. مناقب آل ابى طالب، ج 1، ص 141

[21]. الطبقات، ج 8، ص 124؛ بحار الانوار، ج 18، ص 36

[22]. صحيح البخارى، ص 1226، ح 3180؛ الطبقات، ج 8، ص 124

[23]از مقاتل و ضحاك نيز چنين روايتى نقل شده است. جامع البيان، مج 12، ج 22، ص 29- 30؛ مجمع البيان، ج 8، ص 571؛ التعريف و الاعلام، ص 260

[24]و زن مؤمنى كه خويشتن را به پيامبر صلى الله عليه و آله بخشيد، چنانچه پيامبر بخواهد او را به همسرى درآورد، كه اين خاص تو و نه ساير مؤمنان است. احزاب: آیه50

[25]. جامع البيان، مج 12، ج 22، ص 29؛ مجمع البيان، ج 8، ص 576

[26]. السير والمغازى، ص 269؛ الطبقات، ج 8، ص 122

[27]هركدام از آنان را كه مى خواهى از خود دور بدار و هر كدام را كه مى خواهى نزديك بدار. احزاب: آیه51