جبرئیل علیه السلام

جبرئيل، واژه اى عجمى (غير عربى)، معرَّب و به معناى بنده خدا؛[1] عنوانی است برای فرشته حامل وحى.

قرآن مجيد در سوره بقره آيه نود و هشت از جبرئیل به عنوان «جبریل»[2] ياد نموده و دشمنى با او را در رديف دشمنى با خدا و ملائكه و انبيا قرار داده، و دشمن او را متّهم به كفر كرده است.

عناوین دیگری که در قرآن برای این فرشته مقرب الهی آمده، عبارتند از: «روح الأمين»،[3] «رسول كريم»،[4] «ذى قوّة»،[5] «مُطاع»،[6] «امين»[7] و «شدید القوی».[8] این شش ویژگی، نشان دهنده عظمت و مقام امين وحى است؛ «رسول كريم»، اشاره به ارزش وجودى و مقام والا و جلالت ذات و عظمت و قدر اوست. «ذى قوّة»، به خاطر آن است كه براى دريافت قرآن و ابلاغ آن قدرت و نيروى عظيمى لازم است و جبريل از جانب حق داراى چنان قدرتى بود. «مَكين»، يعنى ملك برجسته و دارای جایگاه ویژه. «مُطاع»، اشاره به اين است كه جبرئيل، فرمانرواى فرشتگان و امير آنهاست. «أمين»، یعنی اینکه در ابلاغ رسالت، نهايت امانتدارى را داشت. «شدید القوی» نیز معنایی نزدیک به همان «ذی قوة» دارد.

در حديثى آمده است که پيامبر(ص) به جبريل فرمود: «ما أحْسَنَ ما أثْنى عَلَيْك رَبُّك: ذى قُوَّةٍ عِنْدَ ذِى الْعَرْشِ مَكينٍ* مُطاعٍ ثمَّ أمين ، فَما كانَتْ قُوَّتُك، وَما كانَتْ أمانَتُك؟ فَقَالَ: أمّا قُوّتى. بُعِثْتُ إلى مَدَائن لوطٍ فَهِىَ أَرْبَعُ مدائنَ و فى كلّ مَدِينةٍ أَرْبَعْمائَةِ ألفٍ مُقاتلٍ سِوَى الذرارىِّ فَحَمَلْتُهُم مِنَ الأرض السُّفْلى حَتّى سَمِعَ أهلُ السماوات أصواتَ الدَّجاجِ و نُبَاحَ الكِلابِ ثُمَّ هَوَيْتُ بِهِنَّ فَقَلَّبْتُهُنَّ و أمّا أمانتى فإنّى لَمْ اؤمَرْ بشى ءٍ فَعَدَوْتُهُ إلى غيره»؛[9] خداوند چه نيكو تو را ستوده كه فرموده: «صاحب قدرت است، در نزد صاحب عرش داراى قرب و مقام است، فرمانروائى دارد، امين است»، نمونه اى از قدرت و امانت خود را بيان كن. جبريل در پاسخ گفت: اما نمونه قدرت من اين كه: مأمور نابودى شهرهاى قوم لوط شدم، و آن چهار شهر بود، در هر شهر چهارصد هزار مرد جنگجو وجود داشت به جز فرزندان آنها، من اين شهر را از ميان برداشتم و به بالا بردم تا جائى كه فرشتگان آسمان صداى حيوانات آنها را شنيدند، سپس به زمين آوردم و زير و رو كردم! و اما نمونه امانت من اين است كه هيچ دستورى به من داده نشده كه از آن دستور كمترين تخطّى كرده باشم.

امام سجاد (ع) در فرازی از نيايش سوم صحیفه سجادیه، درباره جبرئیل و جایگاه این فرشته بزرگ در نزد خدای سبحان چنین می فرماید: «وَجِبْرِيلُ الْأَمِينُ عَلَى وَحْيِك الْمُطَاعُ فِي أَهْلِ سَمَاوَاتِك الْمَكِينُ لَدَيْك الْمُقَرَّبُ عِنْدَك؛ (بار خدايا، درود بفرست بر) جبرئيل كه امين بر وحى توست، و در ميان اهل آسمان هايت مورد اطاعت است؛ فرشته اى كه در پيشگاهت ارجمند، و نزد حضرتت مقرب است».[10]

منابع:

تفسير و شرح صحيفه سجاديه، ج 3، صص131-133؛ با اندکی تصرف

فرهنگ قرآن ج9، ص477؛ با اندکی تصرف

[1]مجمع البيان، ج 1- 2، ص 324.

[2] . «مَن كَانَ عَدُوًّا لّلَّهِ وَ مَلَائِكَتِهِ وَ رُسُلِهِ وَ جِبْرِيلَ وَمِيكَئلَ فَإِنَّ اللَّهَ عَدُوٌّ لّلْكفِرِينَ».

[3] . شعراء/193.

[4] . تکویر/19.

[5] . تکویر/20.

[6] . تکویر/21.

[7] . همان.

[8] . نجم/5.

[9] . بحار الأنوار: 56/ 248، باب 24؛ مجمع البيان فى تفسير القرآن: 10/ 281؛ الدرّ المنثور: 6/ 321؛ تفسير نمونه: 26/ 194، ذيل آيه 20 سوره تكوير.

[10] . صحیفه سجادیه، دعای سوم.