آل فرعون

آل فرعون: قوم، پيروان و هم كيشان فرعون .[1]

تركيب «آل فرعون» 13 بار در قرآن آمده كه در يك مورد از مأموريت موسى عليه السلام به سوى آنان و در موارد ديگر از كفر، تكذيب، شكنجه گرى و در نهايت، عذاب آنان در دنيا، برزخ و آخرت سخن رفته است. با توجّه به گوناگونى معانى آل، مفسّران در گستره شمول آل فرعون بر يك رأى نيستند؛ ولى با توجّه به كاركرد اين واژه، گويا مقصود، نزديكان، پيروان و هم فكران وى باشند؛ چنان كه قارون از بنى اسرائيل قوم موسى ] است (قصص/ 28، 76) و در رديف فرعون، هامان و در حقيقت آل فرعون قرار گرفته (عنكبوت/ 29، 39؛ غافر/ 40، 24) و همسر فرعون، از آل او به شمار نرفته؛ بلكه مَثَل اهل ايمان معرّفى شده است. (تحريم/ 66، 11)

قرآن از كسانى كه برگِرد فرعون، كارگزار و هم رأى وى بوده اند، با تعابير «قوم» 27 بار، «ملأ» 13 بار، «ركن» يك بار، «جُند» و «جنود« 6 بار ياد كرده كه با آل فرعون، تقارب مفهومى و مصداقى دارند؛ به طور مثال، انطباق قوم فرعون بر آل فرعون، با كنار هم نهادن آياتى نظير «يَقدُمُ قَومَهُ يَومَ القِيمَة ...» (هود/ 11، 98) و «و أَغرَقنا ءَالَ فِرعَون ...» (بقره/ 2، 50) به دست مى آيد؛ چنان كه قرآن، كشتار پسران بنى اسرائيل و ستم به آنان را گاهى به فرعون (قصص/ 28، 4)، گاهى به آل فرعون (بقره/ 2، 49) و گاه به قوم فرعون (اعراف/ 7، 127) نسبت داده و ارسال موسى را به سوى فرعون و قوم وى (نمل/ 27، 12) فرعون و ملأ (اعراف/ 7، 103) و آل فرعون (قمر/ 54، 41) دانسته است.

در تورات نيز از اطرافيان و كارگزاران فرعون و ستم آن ها بر بنى اسرائيل و نيز از نزول عذاب و نابودى آنان در رود نيل سخن رفته است.[2]

توجّه قرآن به سرگذشت آل فرعون :

نگاهى به آيات و سوره هاى قرآن، اهتمام فراوانِ قرآن به تبيين داستان آل فرعون از زواياى گوناگون را نشان مى دهد. دراحوال ديگرپيامبران، محاجّه آنان با قومشان ديده مى شود؛ مانند مناظره ابراهيم عليه السلام با قوم خود (انعام/ 6، 74- 82) و محاجه لوط عليه السلام (شعراء/ 26، 160- 175) يا گفتگوى آنان باسران قومشان، چون نوح، هود، صالح و شعيب (عليهم السلام) (هود/ 11، 25- 95؛ اعراف/ 7، 59- 93) يا محاجّه ابراهيم با طاغوت زمان خود (بقره/ 2، 258) امّا در محاجّه هاى موسى و فرعون، حضور اطرافيان فرعون در كنار فرعون، موضوعيّت ويژه مى يابد و از اعمال و سرنوشت آنان نيز در مواضع گوناگون سخن مى رود. دليل موضوعيّت يافتن سرگذشت آل فرعون در قرآن، شايد از اين رو است كه بسيارى از اصول و سنّت هايى كه خداوند در سراسر قرآن، به صورت كلّى بيان فرموده، در داستان آل فرعون به صورت عينى تبيين شده؛ چنان كه قرآن، آنان را عبرت آيندگان قرار داده است: «فَجَعَلنهُم سَلَفاً و مَثَلًا لِلأَخِرين». (زخرف/ 43، 56)

ابن عاشور، علّت تخصيص به ذكر آل فرعون در قرآن را سرنوشت نهايى آنان دانسته و گفته است: «فقط نابودى اين امّت نزد اهل كتاب روشن است؛ برخلاف هلاكت عاد و ثمود كه نزد عرب از شهرت بيش ترى برخوردار بوده؛ از اين رو، سرگذشت آنان مورد توجّه قرآن قرار گرفته است.»[3]

منبع: اعلام القرآن، ج 1، صص133-134

[1] . جامع البيان، مج 1، ج 1، ص 385

[2] . كتاب مقدس، خروج: 5- 14؛ قاموس كتاب، ص 649- 650

[3] . التحرير و التنوير، ج 3، ص 175