إساف

اساف و نايله دو بت در مكه بودند. بن اسحاق گويد: اين دو بت مسخ شده اساف پسر بغاء و نايله دخت ذئب هستند، و برخى اساف پسر عمر، و نايله دخت سهيل در خانه كعبه زنا كردند و سنگ شدند، پس ايشان را در كعبه نهادند، و گويند: يكى را در كوه صفا و ديگرى را در مروه نهادند تا مايه عبرت ديگران باشد، و پس از مدتى عمر پسر لحى خزاعى دستور پرستش آنها را بداد. سپس قصى آنها را جابجا كرد، يكى را نزديك كعبه و ديگرى را نزديك زمزم نهاد و در پايگاه آنها قربانى مى كرد. عربها در دوران جاهليت بدين دو بت تبرك مى جستند. بومنذر هشام پسر محمد مى گويد: پدرم از بوصالح از ابن عباس روايت مى كرد كه اساف و نايله از جرهم بودند، اساف پسر يعلى، و نايله دختر زيد نيز از جرهم بود، كه از سرزمين يمن با وى عشق مى ورزيد، پس براى حج بيامدند و به درون كعبه شدند و چون آنجا را خلوت يافت با وى همانجا در آميخت، پس هر دو سنگ شدند و چون بامداد شد، مردم ايشان را مسخ شده يافتند و آنها را بيرون آورده بدين جايگاهشان بردند. پس قبيله خزاعه و قريش و همه عربها كه پس از آن به حج آمدند آنها را پرستش مى نمودند. هشام مى گويد: چون اساف و نايله به دو سنگ مسخ شدند، مردم آنها را نزديك كعبه نهادند، تا ديگران پند گيرند، و چون مدتى بگذشت و مردم بت پرست شدند، آنها را نيز پرستيدند، يكى از آن دو نزديك كعبه بود و مردم براى آنها قربانى مى دادند. و چنان بود، تا پيامبر صلی الله علیه و آله آن دو را همراه با بتهاى ديگر در روز گشايش مكه درهم شكست. برخى حديثهاى مسلم پسر حجاج گويد: آنها در كرانه دريا بودند و انصار براى آنها هلهله مى كشيدند. و اين نادرست است، زيرا آن بت كه در كرانه بود منات بود.

منبع: معجم البلدان / ترجمه ؛ ج 1 ؛ ص213